Tadajewo  i  Tadajewscy - pierwsze wzmianki historyczne

Nazwy miejscowo?ci ziemi dobrzy?skiej zwi?zane z nazwiskiem Tadajewski to: Tadajewo w dawnym wojew�dztwie toru?skim, mi?dzy Brodnic? a Rypinem, oko?o 10 km na p�?noc od Rypina i Tadaj�wka w dawnym wojew�dztwie ciechanowskim, mi?dzy Rypinem a ?urominem, oko?o 10 km na zach�d od ?uromina. Opr�cz tego oko?o 3 km na po?udniowy wsch�d od wsi Rojewo (ok. 10 km na po?udnie od Rypina) w lesie istnieje miejsce nazywane przez okoliczn? ludno?? Tadajewo. Obecnie nie ma tam zwartych zabudowa?. Najprawdopodobniej jednak kiedy? istnia?a tam wie? lub osada o tej nazwie � w?asno?? jakiego? Tadajewskiego.

         W?a?ciciele  wsi Tadajewo  (wcze?niejsza nazwa Tadaje) byli z pochodzenia Pomorzanami. Ich protoplasta Tadeusz z Mirkowa przyby? do parafii osieckiej z Pomorza Gda?skiego ok. 1300 r., najpierw czasowo, kiedy to Pomorze uzna?o w?adz? Przemy?lid�w, p�?niej w 1308 roku ju? na sta?e po upadku rz?d�w kr�la polskiego W?adys?awa ?okietka na Pomorzu. Tadeusz z Mirkowa by? poddanym ksi?cia dobrzy?skiego Siemowita, kt�ry by? rodzonym bratem kr�la W?adys?awa ?okietka. Tu urodzi? mu si? syn Wojciech � �miles� (rycerz) nie piastuj?cy ?adnych urz?d�w, ?wiadek numer XV w procesie polsko-krzy?ackim w Warszawie. Wspomniany Wojciech z?o?y? 16 i 17 lutego 1339 roku obszerne zeznanie ustne (by? niepi?mienny) w procesie (proces sko?czy? si? 15.09.1339). By? on naocznym ?wiadkiem najazd�w krzy?ak�w na ziemi? dobrzy?sk? i potwierdzi? wszystkie zniszczenia dokonane przez nich a podnoszone w procesie przez polskich prokurator�w.

         Pakulski (Grzybowski et all., 1994) uwa?a, ?e wie? Tadajewo zosta?a za?o?ona przez rodzin? Tadajewskich w pocz?tkach XIV wieku. Jednakowo? ?lady ulokowanego w Tadajewie, w dolinie rzeczki Rypienicy, wczesno?redniowiecznego grodu (Jasnosz, 1952; Walicka, 1960; Gajda, 1981) i cmentarzyska (Chlebowski, 1892) lub tylko osady jak uwa?aj? inni historycy (Chudziak; Kajzer & A. Horonziak, 1995; Gr??awski) s? datowane na wieki XI - XIII. Ten?e gr�d lub osada by? usytuowany bezpo?rednio przy cieku wodnym, na owalnym (100 x 250 m.), wyniesionym ok. 3,5 m. naturalnym wzniesieniu. Do dnia dzisiejszego (patrz fotografia) jest to wyodr?bnione miejsce znajduj?ce si? oko?o 300 m. na zach�d od drogi Rypin - Brodnica i oko?o 100 m. na po?udnie od polnej drogi z Tadajewa do Tomaszowa.  W/w obiekt jest wpisany do rejestru zabytk�w wojew�dztwa toru?skiego.

W 1382 r. w?a?cicielem Tadajewa by? Tadeusz (Tadaj). Jest on podpisany na dokumencie z 1382 roku jako "Tadeius haeres de Thadajo" (Ulanowski). Najprawdopodobniej (sekwencja lat, zbie?no?? imion) by? to syn Wojciecha.

W 1407 r., wed?ug  istniej?cego jeszcze w 1898 roku dokumentu w parafii osieckiej, jaki? Jakusz (Jakub) nada? ko?cio?owi osieckiemu �??k? z ostrowem� w Tadajewie, co potwierdzono stosownym dokumentem (Grzybowski i in., 1994; Ga?kowski & Gr??awski, 2006). Dokument o tym nadaniu jest pierwsz? informacj? o istnieniu ko?cio?a w Osieku.

W XVI wieku ju? tylko cz??? wsi Tadajewo znajdowa?o si? w r?kach drobnej szlachty zagrodowej *   Tadajewskich - herbu Rawicz

W ?r�d?ach z lat 1526 - 1567 wyst?puje 11 Tadajewskich. W?r�d nich Piotra Tadajewskiego z ?on? Zofi? wymienia Metryka Koronna z 1526 roku. W dokumentach poboru podatkowego (wykazy) zanotowani s?: Stanis?aw Tadajewski (1535-154...), Jan Tadajewski (1535-154...), N. (Nicolaus?) Tadajewski (1540), Dorota Tadajewska (154...), Andrzej Tadajewski (1567)   (Bili?ski, 1932). Musieli wi?c by? oni wtedy w?a?cicielami ziemi. Walerian Tadajewski v. Radomi?ski - zabity przez s?siada w 1544 roku oraz jego siostra Anna Tadajewska v. Radomi?ska - p�?niejsza ?ona Wojciecha Zglinieckiego posiadali ziemi? w niedalekim Radominie i w po?owie XVI w. pisali si?  Radomi?scy.

Wed?ug Boguckiego (1965) wi?kszo?? starych miejscowo?ci powiatu rypi?skiego mia?o nazwy dzier?awcze pochodz?ce od imienia pierwszego osadnika lub oznaczaj?ce do kogo dana miejscowo?? nale?a?a (i tak Tadajewo � od imienia (w ?aci?skiej transkrypcji) Thaday  to jest Tadeusz).

Podobny wzorzec powstawania nazwisk wyst?powa? tak?e w ?redniowiecznej Europie. I tak w?oskie nazwisko �Taddei�, ktore pojawia sie we wszystkich cz??ciach W?och, lecz najcz??ciej w rejonie Tuscan, powsta?o od imienia Taddeo (Tadeusz),. Jeden ze starych raport�w Przeora Zakonu Benedyktyn�w rezydujacego we Florencji z lat 1424-1525 wymienia rycerza kr�la Carlo VIII � Francesco Antonio Taddei a w 1637 roku senatora Giovanni di Taddeo.

W Szwajcarii w katalogu herb�w z Kantonu Ticione (Tessin) wyst?puje herb �Taddei� (Riva, 1945). W Ko?ciele w Gandria istniej? dwie kaplice ufundowane przez : Pietro Taddei zmar?ego w 1668 (napis zatarty) i Giacomo Taddei zmar?ego w 1680 (istniej?cy napis) .

Imi? Tadeusz (wed?ug Wielkiej Ksi?gi Imion) jest pochodzenia hebrajskiego od s?owa Taddai (odwa?ny, m??ny) lub aramejskiego od s?owa Thad-daj (m??czyzna o szerokim torsie). Imi? to jest notowane w Polsce od XIII wieku.

U szlachty polskiej w drugiej po?owie XVI wieku powszechnym sta?o si? przybieranie nazwiska przez dodanie przyrostka  �-ski� do nazwy posiadanej wsi. Nazwisko to mog?o by? zmieniane przy dziedziczeniu, nabywaniu, otrzymywaniu drog? o?enku, trzymaniu w dzier?awie, zastawie, nowych wiosek a nawet od posiad?o?ci ojczyma (Bili?ski, 1932; Bogucki, 1967; Moczyd?owska, 1993). Rozrastanie si? rodu powoduje, ?e boczne linie trac? powoli ziemi?  a ich cz?onkowie zarabiaj? na ?ycie rzemios?em lub staj? si? robotnikami rolnymi. Niewykluczone wi?c, ?e nazwiska Thaddey, Taday, Tadej nosz? dzi? potomkowie tych �Tadajewskich�, kt�rzy nie maj?c ju? wtedy ziemi nie mogli dodawa? ko?c�wki �-ski� do swego nazwiska.

Wed?ug rejestru poborowego z 1564 r. trzy ?any ziemi (jeden ?an **, czyli w?�ka = 16.8 ha)  we wsi Tadajewo posiadali Tadajewscy  z czego Piotr Tadajewski (zapewne syn Piotra i Zofii z 1526 r.) mia? 1,5 ?ana, za? pozosta?e 1,5 ?ana z jednym zagrodnikiem Ma?gorzata Tadajewska. Podatek wynosi? 2 floreny i 28 groszy. Druga po?owa wsi nale?a?a w�wczas do wojewodziny ??czyckiej El?biety Sierpskiej.  Sierpscy vel Gulczewscy herbu Prawdzic to za Jagiellon�w najmo?niejsza rodzina ziemi dobrzy?skiej. Wed?ug Bili?skiego (1932) prawie wszystkie rodziny drobnoszlacheckie tego regionu u schy?ku panowania Zygmunta Starego posiadaj? ju? tylko drobne cz??ci swych pierwotnych gniazd.

We wsi Piskorczyn w 1673 roku dzia? zagrodowy dziedziczy? Wojciech Tadajewski szlachcic zagrodowy. Tadajowska Katarzyna w 1685 roku jest ?wiadkiem chrztu w Pr?czkach w parafii Rypin (Mys?akowski, 1998). Tadejowski  Jan pleban w Lipiu w 1697 roku jest notowany w Herbarzu Polski (Niesiecki, 1839-1845). Gasparo Tadaiowski jest w 1702 i 1703 roku ?wiadkiem kilku ?lub�w w G�rznie (jego potomkowie byli zapisywani ju? jako Tadaiewscy). Na pierwszej stronie ksi?gi w�jtowskiej G�rzna z roku 1750 widnieje Joannis Tadajewski jako w�jt i przewodnicz?cy ?awy s?dziowskiej tej miejscowo?ci (Mietz, Pakulski, 1989).

Ksi?dz Wawrzyniec Tadajewski, proboszcz ko?cio?a w Lipie (Lipa, pow. konecki, woj. kieleckie) wraz z Bart?omiejem Ruszewskim - dziedzicem Ruszenic w 1636 roku domurowali do starego drewnianego ko?ci�?ka kaplic? Matki Boskiej R�?a?cowej. Na uposa?enie prebendarza (osoba zarz?dzaj?ca maj?tkiem ko?cielnym), kt�ry �obowi?zan by? tygodniowo odprawia? trzy msze ?w. w ?rod? i sobot? do Matki Boskiej, a w pi?tek do M?ki Pana�, ksi?dz  zapisa? z?otych 800 a dziedzic 1200.

Nazwisko Tadaiewski (bez podanego imienia) figuruje, jako �szlachetny pan� z ?on? i c�rk? (�dziewka�), w odleg?ej od Tadajewa wsi Zabiele, parafia Dolistowo, gmina Ja?wi?y, starostwo Knyszyn, w zachowanym rejestrze podatku pog?�wnego z 1674 roku. Posiad?o?? ziemska i wie? Zabiele (w pobli?u rzeki Biebrzy) w tym czasie mia?o dw�ch w?a?cicieli ziemskich i 43 poddanych. Drugim w?a?cicielem 2 w?�k w�jtowskich by? Aleksander Miaskowski (nadanie do?ywotnie kr�la W?adys?awa IV z 22 lutego 1645 dla Jana i Aleksandra Miaskowskiego (Maroszek, 2004). Kiedy mia?o miejsce nadanie ziemi Tadaiewskiemu nie jest wiadomym. Mo?liwe, ?e w podobnym czasie maj?c na uwadze ju? ukszta?towane nazwisko. Brak jakichkolwiek danych o kontynuacji tej linii w najbardziej  na wsch�d po?o?onej cz??ci Mazowsza.

W ksi?dze zgon�w parafii Wrocki (diecezja che?mi?ska) pod dat? 2 grudnia 1739 figuruje Lucas Tadaiewski, 60-cio letni mieszkaniec wsi Ma?ki *(1679).

Wielkopolskie grodzkie i ziemskie inskrypcje z XVII i XVIII wieku z Biblioteki K�rnickiej notuj? (w Poznaniu) obecno??: Jac�b Tadajewski (*1709) z ?on? Ann? Jab?o?sk? i tr�jk? dzieci oraz siostra Jac�ba Teresa Tadajewska. Teresa - ?ona Kazimierza Witowskiego a p�?niej Paw?a Lewald Gorskiego, kt�ra  24 stycznia 1729 w dobrach Dembiec (dzi? D?biec k. K�rnika) spisa?a testament. Jej spadkobiercy bratankowie Stanis?aw i Kazimierz Tadajewscy oraz drugi m?? jako do?ywotnik w 1756 roku sprzedaj? cz??? folwarku i budynk�w na przedmie?ciu Rybaki (w Poznaniu) ko?o zakonu karmelit�w. Wed?ug tych?e inskrypcji (z Kcyni) w 1755 roku Kazimierz czyni plenipotentem swego brata Stanis?awa do sprawy s?dowej z mieszczanami Wronek oraz folwarku pozna?skiego Rybaki.

Te same inskrypcje w 1665 roku (z Kalisza) notuj? obecno?? Miko?aja Tadajewskiego (?ona Katarzyna Domaradzka) kwituj?cego z 200 z? polskich Jana Przybys?awskiego oraz jego syn�w: Jana Tadajewskiego (z Konina) w 1685 roku kwituj?cego Maryann? z Dzia?ania wdow? po podkomorzym wielu?skim Zygmuncie Olszewskim, II voto Maciej Pstroko?ski i w 1697 (z Gniezna) gdzie Jan razem z Stefanem Pini?skim jako nabywcy praw po Stanis?awie Pini?skim kwituj? 650 z? od �wczesnych dziedzic�w Rzegnowa, tak?e w 1702 roku Jan w swoim imieniu i  ?ony Marianny ?ab?dzkiej robi skrypt Wojciechowi Chmielowskiemu i jego ?onie Ewie Wr�blewskiej; oraz Stanis?awa Tadajewskiego (z Poznania) w 1687 roku � sp?ata 1500 z? Janowi Kazimierzowi G�reckiemu z zapisu testamentu Macieja Jana ?wierczy?skiego. Mo?liwe, ?e trzecim synem Miko?aja by? Krzysztof Tadajewski z ?on? Dorot? Domaradzk? notowany przez inskrypcje (Wschowa) � sprawa s?dowa z podpu?kownikiem JKM W?adys?awem Adrianem W?ostowskim i jego ?on? Katarzyn? Reklewsk? o 2000 z? polskich ze wsi Krzycko Ma?e. Wszystkie te zapisy ?wiadcz? o tym, ?e przynajmniej cz??? Tadajewskich z tego regionu zachowa?a maj?tki i pozycj? spo?eczn?.

Tak?e w Wielkopolsce we wsi Imielenko (parafia K?ecko) 4 lutego 1703 roku zmar? Piotr Tadajewski.

W XVIII wieku w Tadajewie ju? nie by?o ?adnych Tadajewskich. Tadajewo w tych czasach by?o ju? w wi?kszo?ci ewangelickie (?bikowski, 2003), chocia? wci?? mieszkaj? w pobliskich Strzygach i W�lce. Utracili, opu?cili lub sprzedali oni swoje maj?tki najprawdopodobniej po kataklizmach epidemii  d?umy w 1625 i wojen polsko -szweckich w 1626 � 1629, kt�re nios?y ?mier? i spustoszenie. Na ziemi dobrzy?skiej pozosta?o wtedy dos?ownie 10% ludno?ci (Grzybowski i in., 1994). Kolejny nawr�t zarazy w 1713 roku i kl?ska nieurodzaju w latach 1714 i 1715 dope?ni?y obraz kl?ski tej cz??ci Polski. Le??ce od?ogiem i pozarastane chwastami, a niejednokrotnie nawet m?odym lasem, pola jeszcze przez d?ugie lata by?y trudne do ponownego zagospodarowania (Ga?kowski, Gr??awski, 2006). Prawie wyludnione tereny zajmowali, zaproszeni przez polskich pan�w, zachodnioeuropejscy protestanci. Pierwszymi byli holenderscy menonici znaj?cy si? na osuszaniu grunt�w. Osadzani g?�wnie na terenach bagnistych osuszon? ziemi? mogli uprawia? dla siebie za czynsz dzier?awny. Za menonitami przyszli luteranie, kt�rzy z czasem tych pierwszych zdominowali.

?aden Tadajewski nie jest ju? notowany w Herbarzu Szlachty Prus Kr�lewskich XVII wieku (Dochnowski, 1995).

W nast?pnych latach Tadajewo stanowi cz??? tzw. d�br strzygskich, kt�re do roku 1703 by?y w posiadaniu rodziny Dzia?y?skich (Adam, Stanis?aw, Tomasz). Nast?pni w?a?ciciele to: Zamoyscy (Micha? i Andrzej) do 1747 roku; Cissowscy (Micha?, J�zef, Tomasz, Jan, Juliusz, Marian) do 1826 roku; Zboi?scy (Praxeda i jej spadkobiercy) do 1858 roku; Ma?kiewiczowie (Jakub, Zofia i Pelagia) do 1906 roku. Chocia? w 1864 roku na mocy carskiego dekretu uw?aszczono 42 gospodarzy w Tadajewie to folwark Strzygi i Tadajewo istnia? nadal ju? jako ma?a pozosta?o?? d�br strzygskich. W roku 1906 folwark (243 morgi) od si�str Ma?kiewicz kupi? Niemiec Jan Henryk Neuman. Jego syn Christian Nejman vel Neumann by? jego w?a?cicielem od 1919 do 1945 roku. Po wojnie maj?tek zosta? rozparcelowany na 20 w?a?cicieli (Galkowski & Gr??awski, 2006).

Wed?ug spisu podymnego z 1775 roku Tadajewo liczy?o 12 dym�w. Tyle samo dom�w by?o tak?e w roku 1822 (Ga?kowski & Gr??awski, 2006).

W 1827 roku wie? i kolonia Tadajewo i Tadajewko mia?y 12 dom�w i 101 mieszka?c�w a wie? w?o?cia?ska Tadajewka (dzi? Tadaj�wka) 6 dom�w i 64 mieszka?c�w (Chlebowski, 1892).

Tadajewo pierwotnie nale?a?o do parafii w Osieku dopiero w roku 1693 decyzj? biskupa p?ockiego Andrzeja Chryzostoma Za?uskiego zosta?o w??czone do parafii w Strzygach (Ga?kowski & Gr??awski, 2006).

 * - W Ziemi Dobrzy?skiej podobnie jak na ca?ym Mazowszu by?o sporo szlachty zagrodowej, b?d?cej w?a?cicielami zaledwie jednego lub kilku ?an�w ziemi, cz?sto bez ch?op�w pa?szczy?nianych. Szlacht? zagrodow? uwa?a si? za rezultat ?redniowiecznego osadnictwa wojskowego (wok�? grod�w pa?stwa pola?sko-piastowskiego istnia?y skupiska drobnego rycerstwa, kt�re potem przekszta?ci?o si? w szlacht? zagrodow?), polityki gospodarczej ksi???t dzielnicowych zmierzaj?cych do zasiedlenia przygranicznych (z plemionami Prus�w) pustkowi, czy te? wreszcie rozradzania si? (podzia?y rodzinne maj?tku) albo ubo?enia bogatszych niegdy? w?a?cicieli. W po?owie XVI wieku dominowa?y dzia?y szlachty zagrodowej o powierzchni 0,5 � 1,5 ?ana, kt�re uprawiali we w?asnym zakresie, przy pomocy, co najwy?ej nielicznej czeladzi. Na og�ln? liczb? 383 osad i 136 wsi, istniej?cych w�wczas w Ziemi Dobrzy?skiej, wyst?powa?y dzia?y 567 w?a?cicieli szlachty zagrodowej.

** -  ?an ziemi oznacza? pewn? jednostk? gospodarcz?, to jest tak? ilo?? ziemi, kt�r? mog?a uprawia? rodzina dysponuj?ca dwoma parami wo?�w. ?an (przy dwupolowym systemie uprawy roli) zale?ny by? r�wnie? od ilo?ci ugorowanej ziemi i mia? wielko?? ponad 20 hektar�w. Przy nowszym tr�jpolowym systemie uprawy ?an che?mi?ski mia? wielko?? 16 do 17,5 hektara.

Andrzej Tadajewski

Pi?miennictwo

  1. Bili?ski Antoni - Szlachta ziemi dobrzy?skiej za ostatnich Jagiellon�w - studium historyczno - heraldyczne. Warszawa - 1932, str. 184 i 185.
  2. Bogucki A. � Powiat rypi?ski w ?redniowieczu. Szkice rypi?skie. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Naukowe. Bydgoszcz, 1967, str. 80-82.
  3.  Chlebowski Bronis?aw - S?ownik geograficzny Kr�lestwa Polskiego i innych krajow S?owia?skich. Warszawa - 1892, str. 140.
  4. Chudziak W. - Wczesno?redniowieczne struktury osadnicze na obszarze Pojezierza Che?mi?sko-Dobrzy?skiego. (w druku).
  5.  Dochnowski Jan Karol - Herbarz Szlachty Prus Kr�lewskich XVII wieku. K�rnik 1995.
  6.  Gajda A. - Osadnictwo grodowe Ziemi Dobrzy?skiej w okresie VI - XV w. ?�d? - 1981 (niepublikowany maszynopis), str. 242-244.
  7. Ga?kowski Piotr, Kazimierz Gr??awski � Strzygi w ziemi dobrzy?skiej (monografia historyczna wsi i parafii). Brodnica-Osiek-Rypin � 2006, str. 36, 47.
  8. Grzybowski Micha?, Andrzej Mietz, Jan Pakulski i Marian Pawlak - Osiek Rypi?ski dzieje parafii i gminy. Osiek Rypi?ski - Toru? 1994, str. 15 i 30.
  9.  Jasnosz S. - Badania powierzchniowe nad Rypienic? i Piss?. Sprawozdania PMA. Warszawa - 1952, t. IV, z. 3-4.
  10. Kajzer Leszek, Arkadiusz Horonziak - Budownictwo obronne ziemi  dobrzy?skiej. W?oc?awek - 1995, str. 63 i 212.
  11. Maroszek J�zef - Ja?wi?y. Dzieje obszaru gminy do ko?ca XVIII wieku. Wydawnictwo Prymat, Bia?ystok - 2004, str. 74, 185.
  12.  Mietz Andrzej, Jan Pakulski � G�rzno zarys dziej�w. TTK Toru?, 1989.
  13. Moczyd?owska Gra?yna Maria - Nazwy osobowe w �Ksi?dze urodze? i chrzt�w� (1881-1899) z parafii Lipinki w by?ym powiecie Nowe Miasto Lub. Praca magisterska. UMK Toru?-1993, str.14,15.
  14. Mys?akowski Piotr - Materia?y genealogiczne szlachty parafii Rypin. Studio Wydawnicze Familia. Warszawa - 1998, str. 191.
  15.  Niesiecki Kacper - Herbarz Polski. Wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1939-1845.
  16.  Praca zbiorowa - Polska Encyklopedia Szlachecka.  tom XI, str. 17 i 332.
  17.  Riva Alfredo Lienhard � Katalog herb�w Kantonu Ticione. Szwajcarskie Towarzystwo Heraldyczne, 1945.
  18.  Sieradzan W. - ?wiadomo?? historyczna ?wiadk�w w procesach polsko � krzy?ackich w XIV i XV wieku. UMK Toru? 1993, str.219.
  19.  ?liwi?ski B. - Kszta?towanie si? w?asno?ci rycerskiej w p�?nocnej cz??ci ziemi dobrzy?skiej w XIII i XIV wieku. Zapiski historyczne, rok 1985, tom 50,  zeszyt 4, str. 20.
  20.  Ulanowski Boles?aw - Dokumenty Kujawskie i Mazowieckie. Nr  44, str. 335.
  21.  Walicka  E. - Materia?y z wczesno?redniowiecznych osad i grodzisk w p�?nocnej cz??ci Ziemi Dobrzy?skiej w zbiorach Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego. Materia?y Wczesno?redniowieczne - 1960, tom V.
  22.  ?bikowski  Zbigniew -  Szko?a od Manna. Polityka nr 40/2003