Hugo Butyr – protoplasta Dołęgów

        Germanie (odłam indoeuropejczyków) w epoce brązu zamieszkiwali tereny Skandynawii, Jutlandii i części Niemiec. Według Tacyta  (I w. n.e.) Germanie dzielili się na Ingewonów, Hermionów i Istewonów, wymienia też Swebów (Swewów), Wandalów, Chattów (Batawowie), Fryzów, Chauków i Cherusków, Semnonów (prawdopodobnie należących do Swebów) i Longobardów (również należących do Swebów), Anglów, Hermundurów, Markomanów, Kwadów, Bastarnów, Gotów, Gepidów, Swinonów i Sytonów.

Do masowego przemieszczania plemion, zwanego wielką wędrówką ludów, doszło w Europie na przełomie starożytności i średniowiecza (IV – VI w.). Zachodnia część Cesarstwa Rzymskiego przeżywała wówczas swój schyłek. Upadek rzymskiego imperium przyspieszyli Germanie wschodni (Goci), którzy w IV wieku przybyli do Europy Zachodniej znad Morza Czarnego, wyparci przez Hunów ze swego państwa. W skład państwa Gotów wchodziły plemiona: Wizygotów, Ostrogotów, Wandalów, Franków oraz Longobardów. Pierwsi z nich szukali schronienia na wschodnich ziemiach Cesarstwa Rzymskiego, jednak gdy zamiast obiecanego wsparcia doświadczyli głodu i represji, zdesperowani zaatakowali Rzymian i w 378 roku rozbili ich armię w bitwie pod Adrianopolem. Poległ wówczas władca Cesarstwa Wschodniorzymskiego Walens. Tym samym Wizygoci odseparowali od siebie wschodnią i zachodnią stolicę Cesarstwa Rzymskiego, uniemożliwiając podróże między nimi drogą lądową. Frankowie już od III wieku atakowali granice rzymskie nad Renem. Cesarstwo Zachodniorzymskie w obliczu braku żołnierzy zawarło z nimi sojusz i osadziło w IV wieku na terenach dzisiejszej Belgii. Stamtąd Frankowie opanowali w V wieku większą część Galii oraz inne plemiona Germanów tam zamieszkujące, między innymi Burgundów. Powstało wówczas najsilniejsze z państw germańskich w Europie Zachodniej. W roku 496 Frankowie przyjęli chrzest, co ułatwiło asymilację ludności germańskiej, galijskiej i rzymskiej.

Widukind z Korbei Saski kronikarz urodz. 925 r. słyszał jako dziecko, że Sasi wywodzą się od żołnierzy Aleksandra Macedońskiego, osieroconych przez wodza i rozrzuconych po świecie. Dla większej chwały Franków spokrewniono ich dodatkowo z Macedończykami i (z niejasnych przyczyn) z Turkami. Szczególnie popularna była m. in. legenda o trojańskim pochodzeniu Franków. Mówiąc o pochodzeniu Franków ze Skandzy (Skandynawii) argumentuje, że „jest bowiem na tej wyspie okolica, która — jak utrzymują — do dziś nazywa się Francia".

W czasie wędrówki narodów Frankowie wkroczyli przez Ren. Jedni (Ripuarii) zajęli ujście Mozy i Skaldy, i pod wodzem swym dziedzicznym, czyli królem Faramundem (Waremond), utworzyli tu państwo Franków, nie mające z Państwem Ripuariów nic wspólnego, oprócz równego pochodzenia. Chlodio czyli Klodion (od 428 r. do 448 r.) zabrał Rzymianom w Galii część kraju do rzeki Somme, zdobył Cambray, Tournay i Amiens, i zrobił to ostatnie stolicą swoją. Za następcy jego, Merowinga, pobił rzymski Aetilus olbrzymie hordy Atylli pod Chalons. Hilderyk (od 458 r. do 481 r.) rozszerzył państwo swoje aż do ujścia Skaldy i do Loary, umarł w Tournay (tam został pochowany). Hlodewig I (od 481 r. do 511 r.) zabrał resztę Galii, nad Loarą położonej, i gdy Zygbert, wódz Franków ripuaryjskich, zażądał od niego pomocy przeciw Alemannom, którzy z górnego Renu wędrowali ku dolnemu, Hlodewig zwyciężył ich w bitwie pod Zulpich (między Boun, a Akwisgranem). Skutkami zwycięsta (496 r.) było poddanie się ludu tego Frankom, i przyjęcie przez nich religii chrześcijańskiej. Hlodewig kazał się ochrzcić i koronować (496 r.) w Rheims; zabrał Alarykowi, po bitwie pod Poitiers, Tuluzę; sprzątnął ze świata wyżej wymienionego Zygberta i syna jego Hloderyka, i tym sposobem zawładnął i Frankami ripuaryjskimi. Od 508 r. Paryż był jego stolicą. Gdy umarł w 511 r. państwo podzielili jego czterej synowie, w ten sposób, że najstarszy Teodoryk, otrzymał wschodnią część, Austrazyją, pomiędzy Renem, a Skaldem i rezydował w Metz. Część zachodnią, Neustryją, podzielili między siebie trzej młodsi bracia: jeden osiadł w Orleans, drugi w Soissons; trzeci Hlodeher, rezydujący w Paryżu , otrzymał między innymi, część Belgii pomiędzy Skaldą, a morzem (Flandryje i Artois). Dzieje jego następców i Teodoryka , należą do historii francuskiej. Należy nadmienić, że pod Dagobertem Św. Eligijusz opowiadał chrześcijaństwo we Flandryjach i Antwerpii, i że przy bezczynności królów francuskich dynastii Merowingskiej, rządzili właściwie ich Majores domus, pochodzący z Belgii, jak Pepin z Heristalu (zamku koło Liege) od 680 r. do 714 r.; potem syn jego Karol Martell (od 717 r. do 741 r.), który tytułował się księciem wszystkich Franków i w roku 732 pod Poitiers zniósł zastępy Arabów; wreszcie Pepin Krótki (od 747 r. do 768 r.), został obwołany królem Francyi przez zgromadzenie w Soissons, za zgodą papieża Zacharjasza. Pepin był ojcem cesarza rzymsko – katolickiego Karola Wielkiego, który też na rezydencję swoją obrał Akwisgran (Aachen, Aix – la – Chapelle). Kiedy w 843 r. synowie Karola Wielkiego dzielili się monarchią utwierdził się rozdział w Belgii na Austrazję i Neustryję; bo cesarz Lotar otrzymał z Włochami i Lotaryngią, kraj pomiędzy Renem, a Skaldą i Mezą; król francuski, Karol Łysy, objął zachodnią Belgię, od Skaldy i Mozy do morza.

W wieku V Batawowie, w VI Belgowie, a w VII Fryzowie przeszli pod panowanie Franków. W roku 843 pokojem w Verdun Batawija, Fryzja i część Austrazyi dostała się Niemcom, którzy rządzili na tych ziemiach poprzez swoich namiestników. Władca Franków Karol Wielki na mocy traktatu z Verdun podzielił państwo miedzy trzech swoich synów, stwarzając tym samym podłoże dla powstania Niemiec Francji i Włoch. Anglowie, Sasi i Jutowie, którzy jako "sojusznicy" Rzymu wkroczyli do Brytanii na przełomie IV i V wieku narzucili swą mowę i zwyczaje zromanizowanym Celtom, tworząc tym samym podstawy etniczne dla zaistnienia narodu angielskiego. W latach 772-804 Karol Wielki podbił Sasów (lud germański) mieszkających na kontynencie i nawrócił ich na chrześcijaństwo.

Południowa część nizin niderlandzkich za czasów Cezara, czyli tak zwana Gallia belgica należała do Belgii (ludność romańska, Walonowie, ludność Belgii składała się z mieszaniny Gallów, Celtów i po części z Germanów); północna zaś pomiędzy Mozą, Waal i Renem (wyspa Batawów), do Germanii. Na północ od Renu mieszkali Fryzowie i Batawowie (ludność germańska, Frankowie, Alamanowie i Fryzowie) ludy , które po raz pierwszy dają się poznać w wojnie pod wodzą Klaudyjusza  Civilis  w roku 70 po Chrystusie z Rzymianami prowadzonej. Za czasów rzymskich Niderlandy południowe występowały jako Gallia belgica, należały do Galii i były w większej części zamieszkane przez pokolenia celtyckie, zmieszane z pokoleniami germańskimi. Wprawdzie pod panowaniem Franków, liczba ostatnich zwiększyła się nieco, jednakże kraina ta wchodziła w skład Neustrji, a Niderlany północne w skład Austrazji, z mocy traktatu werduńskiego. Flandrja i Artois dostały się Frankom, zaś Niderlandy północne z Brabancją Niemcom. Brabancja była to kraina obejmująca część Belgii i południowo – zachodniej Holandii, należała także do Dolnej Lotaryngii. Cały kraj Niderlandy został podzielony na wiele prowincji za panowania książąt, hrabiów, biskupów, z których najpotężniejszym był hrabia Flandryi. „Hollandyia” kraj z początku należący do Lotaryngii, rządzony był przez hrabiów, z których Vlaardingen stopniowo wzrósł w znaczenie i w końcu został panem całej „Hollandyi”. Dirk I miał otrzymać hrabstwo lennym prawem od Karola Prostaka, a pierwszy raz nazwa Hollandyi pojawia się dopiero za Dirka V. Hrabiowie z kolei uzyskali „Zelandyję” i część zachodniej Fryzyi. Wygaśli zaś w 1299 r.

Arkel to wieś w holenderskiej prowincji, w południowej Holandii, znajduje się 3 km od Gorinchem. Ziemia Arkel była lennem hrabiów Holandii, do 1412 r. Arkel było zarządzane przez panów z Arkel. Ród Lord van Arkel (van Arckel – rodzina Herculana) został związany z Trojanami i Troją. W wyniku „doskonałego” połączeniu  mitologii germańskiej z klasyczną wskazywano, że w czasach Franków, król Pepin Krótki (który był członkiem tego rodu) posłał Łabędzia do Holandii, który osiadł na stałe w miejscu, nazwanym od jego przodków Hercules Alemanicus, Castra Herculana lub Arkel. Teylingens rozpoczął ich drzewo genealogiczne od Priama, króla Troi. Alckemades śledząc ich pochodzenie wskazał, że pochodzą od Alcmeny, matki Herculesa, (którzy się przyzwyczaili do jej stałego zamieszkania tutaj).

Przodkiem Hugona Butyr był Jan, pierwszy właściciel ziemi Arkel, którzy przybył do Holandii za panowania Puppy n van Herstal, księcia Brabantu (Duke of Brabant), służył Dagobertowi, królowi Francji – ostatni władca z dynastii Merowingów, synowi Lotharisa, pokonując Fryzów i Sasów, zdobywając silną twierdzę Wiltenburg, obecnie Utrecht. Król Dagobert za zasługi nadał na własność Janowi z Arkel duży obszar ziemi położony między rzekami Lek i Waal oraz na rzece Linge ze wszystkimi przynależącymi do niej ziemiami (Które ze względu Hoveusa, Abbot Egmont, w jego kronice podał, że Lord van Arkel całe stulecie przed pierwszym przybyciem hrabiego Diderika posiadał znaczną część Holandii). Jan van Arkel wybudował kościół w miejscu, gdzie dawniej obozowali Rzymianie i wybudowali na cześć Herkulesa świątynię, z tego powodu ten „powiat” otrzymał nazwę Erkel lub Arkel, a litera H została pominięta. Kilka lat później Fryzowie, Sasi, Duńczycy i Normani ponownie zaatakowali tą ziemię spalili kościół, zniszczyli własność Arkelów, rozproszyli jego poddanych. Jan van Arkel został zmuszony uciec do Francji i pozostał w Pierrepont, gdzie zmarł. Zostawił syna:

 Heymana van Arkel, który zmarł także w Pierrepont, ze swojej żony zostawił syna:

 Jana van Arkel. Zbudował on w Pierrepont silną twierdzę, która została zniszczona przez Branciona, brata Lorda van Baar, z tego powodu został on zabity przez van Arkela. Brancion związany był z Diderikiem III, Królem Francji. Van Arkel uciekł z jego żoną Elsebeen do własności Arkelów. W 694 roku przebudował kościół, który w 697 roku został konsekrowany przez Biskupa Sigiberta. Jego żona zmarła w Arkel i tam została pochowana, zostawiając syna:

 Heymana van Arkel, który poslubił Teklę, córkę WoUebrand (syn I Lorda Egmont). Na początku Heyman van Arkel służył Pepinowi, królowi Francji, a później synowi Pepina, Cesarzowi Karolowi Wielkiemu. Zginął w 783 r. w konflikcie z Sasami – poganami na rzece Elve. Ze swojej żony pozostawił syna:

 Jana van Arkel, który służył Karolowi Wielkiemu w wojnie przeciwko Westfalii w 798 r. Później służył Ludwikowi I Pobożnemu (Cesarz Ludwik Dobry) od 814 r. Zmarł w 856 r. i został pochowany w Ingelheim nad Renem. Miał jednego syna:

 Heymana van Arkel, który był rycerzem na dworze Cesarza Ludwika, a potem szambelanem księcia Loterika. Ożenił się z Heleną, córką lorda z Francji, zmarł w 915 r. w Manderscheyt blisko Trier, gdzie został pochowany. Jego najstarszy syn:

 Fop van Arkel zginął w wojnie, którą prowadził Ludwik IV, król Francji przeciwko Hendrikowi den Vogeler, katolickiemu królowi  dla posiadania Lotherig w 935 r., został pochowany w Lorraine. Jego syn:

 Heyman pierwszy Lord van Arkel został wysłany przez Cesarza Otto Wielkiego do Fryzji Wschodniej w Dolnej Saksonii, skąd zabrał bez wiedzy jej ojca Sillę, córkę Tielmana, tamtejszego Gubernatora i uciekł z nią do Holandii, a następnie ją poślubił. Został dobrze przyjęty przez hrabiego Diderika H, który uczynił go Stewardem. Jego Stadhauder Fryzji potwierdził jego dobra ziemskie Arkel, które zostały nadane jego przodkom przez króla Dagoberta. Zmarł w 980 r. lub w 990 r., lub 996 r. Jego najstarszy syn Foppo Lord van Arkel zmarł w 1008 r. Poślubił Marię córkę Lorda van Oyen (Ooy) Betuwe, z którą miał syna:

 Jana I Lord van Arkel. Jan I  żył w pierwszej połowie XI w. W okresie panowania Dirk Hl., Hrabia Holandii, działał razem  z hrabią przeciwko Adelbold – Biskupowi Utrechtu, który został pokonany 9 czerwca 1010 r. pomiędzy Bodegraven, a  Zwammerdam, oraz 29 czerwca tego samego roku blisko Bodegraven. Jan I towarzyszył również hrabiemu w wyprawie do Ziemi Świętej, gdzie zginął w bitwie przeciwko Saracenom w 1034 lub 1035 r. Z żony Elizabeth córki Willema , hrabiego van Cuijk Maas pozostawił syna:

 Jana II Lord van Arkel. Jan II po zbudowaniu małego miasta Huelkelum razem z wioskami Spijk i Dalem towarzyszył Robertowi de Vries, (który sprawował rządy w tym czasie w Holandii) w wyprawie do Ziemi Świętej, gdzie walczył dzielnie przeciwko niewiernym przez 8 lat. Po powrocie dołączył do Roberta de Vries i jego szwagra Dirka V hrabiego Holandii. W 1076 r. w wojnie przeciwko Coenraadowi, 22 – Biskup Utrechtu, pomagał oblegać twierdzę Ysselmonde, gdzie został śmiertelnie ranny i zmarł 7 stycznia 1077 r. Poślubił Margarethę córkę Jana Lorda van Altena. Ich potomstwo to:

 Jan III, Johanna, która poślubiła Roberta Lorda, Lord van Heusden. Była jeszcze jedna córka, lecz jej imienia nie udało się dotąd ustalić, poślubiła ona Gerrita Lorda van Teilingen. Jan III Lord van Arkel udał się do Ziemi Świętej w 1096 r. Podczas tej ekspedycji został zobowiązany do zatrzymania się w Wenecji i czekania na korzystny wiatr. Podczas przestoju armii doszło do potyczki między Janem III, a szlachetnym Węgrem, Jan ocalił mu życie i rozstali się w pokoju. Przed oblężeniem Jerozolimy w 1099 r., asystował w oblężeniu Nicei, Tarsu i Antiochi. Później po okrzyknięciu  go rycerzem grobu świętego wrócił do swoich pierwotnych ziemi, zmarł w Straatsburg w 1117 r. Z żony Aleidy, córki Jana Lorda van Heusden zostawił trzech synów. Najstarszy:

 Jan IV, Lord van Arkel w 1124 r. wyruszył do Ziemi Świętej i został kawalerem świętego grobu. Po powrocie do domu z bratem Hugo, Lordem Bottersloot udzielili pomocy hrabiemu Holandii Dirkowi VI przeciwko Fryzji Zachodniej, którą dwukrotnie pokonali. Następnie w roku 1138 Otto hrabia Benthem po splądrowaniu prowincji Twenthe został pojmany w bitwie przez Herberta 26 – Biskupa Utrechtu i Dirk VI hrabia Holandii, który był szwagrem Otto zaangażował się w uwolnienie jego. Jan van Arkel pomógł w oblężeniu Utrechtu, odstąpił później z powodu gróźb ekskomuniką ze strony biskupa. Następnie dołączył do wyprawy do Ziemi Świętej. W 1143 r. W wojnie pomiędzy Lordami Grimbergen i strażnikami Godefrieda III (książę Brabantu) poległ blisko trzech fontann, niedaleko Brukseli. Poślubił Petronelę, córkę Lorda van der Are, z której najstarszy syn:

 Johan V, Lord van Arkel rycerzował w ziemi świętej, gdzie zmarł w 1176 r., poślubił Geertruyt, córkę Lorda van Loon i Steenvorden. Miał syna:

 Johana VI Lorda van Arkel, który w 1180 r. towarzyszył Florisowi HL, hrabiemu Holandii do Ziemi Świętej, podobnie jak jego przodkowie został kawalerem świętego grobu z rąk Filipsa, hrabiego Flanders. Powrócił do domu, ale w 1188 r. ponownie wyruszył do Ziemi Świętej i brał udział podczas oblężenia Damietty. Maszerował przeciwko Rudolfowi, burgrabiemu Koeverden z Otto n van der Lippe 34 – Biskupem Utrechtu. Poniósł klęskę razem z Biskupem w bitwie blisko Ane niedaleko Grimsbergen, w sierpniu 1227 r. Poślubił Margarethę, córkę Lorda Baldwin van Nyenoven (lub Nivelles), młodszego brata (Filipa?) hrabiego Flanders. Miał syna:

 Johana Vn Lorda van Arkel oraz Lorda Asperen i Heukelom, który dał początek miastu  Gorinchem i wsi Schelluynen, zmarł w 1243 r., miał żonę Marię, córkę hrabiego van Vernenburg, którego żona była córką Otto, hrabiego Benthem, syna Diderika, hrabiego Holandii. Johan Vn miał syna:

 Jana Vni, Lorda van Arkel, który nosił przydomek mocny, ze względu na jego siłę, mówiło się o nim, że mógł podnieść konia z ziemi. Był fundatorem Gorinchem, zmarł w 1234 r. w bitwie przeciwko Stadingersom. Poślubił Berthę, córkę Lorda van Oethem, z której najstarszy syn:

 Jan IX, Lord van Arkel w 1282 r. udzielił pomocy Florisowi V, hrabiemu Holandii, w walce przeciwko Zachodnim Fryzom, pomścił śmierć ojca hrabiego. Towarzyszył Janowi I (książę Brabancji) w bitwie Woeringen 6 czerwca 1288 r., przeciwko Reinaldowi I (książę Gelders). W uznaniu zasług dla obu książąt, Gorinchem zostało uznane za wolne od podatków, zarówno na wodzie jak i lądzie i całej Brabancji, Holandii i Zelandii. Później towarzyszył Janowi I, hrabiemu Holandii w przygotowaniach do wojny przeciwko Zachodnim Fryzom, lecz zginął w bitwie, która miała miejsce 2 kwietnia 1297 r., blisko wsi Voorne. Z jego żony Berthy, córki Geritta, Lorda van Sterkenburg, miał córkę: Geertruidę van Arkel, która poślubiła Huiberta, Lorda van Culemborg.

Przydomek Butyr według kroniki rodziny Arkelów, pochodził od głównej siedziby Hugona, której nie mogli posiadać bracia stryjeczni czy ludzie połączeni jeszcze dalszymi więzami pokrewieństwa. Polskie źródła podają, że Hugo musiał się urodzić przed 1096 r., mieć w 1145 r. dorosłego syna i dożyć do 1155 r. Z podziału ojcowizny otrzymał on w 1112 r. Bottersloet. Hugo odznaczył się w walce z Prusami, znalazł więc w mazowieckiej dzielnicy Bolesława Krzywoustego okazję do kontynuowania „krucjatowych” tradycji swojego ojca (wyprawa polsko – ruska na Prusów z 1147 r. przedstawiona została także jako wyprawa krzyżowa).

Jak podają źródła Hugo Butyr był prawdopodobnie  protoplastą rodu Dołęgów i  Grabiów, a także rodziny Kretkowskich , którzy byli odgałęzieniem Dołężan. Hugo Butyr niderlandzki rycerz był synem Jana III z Arkel, rycerza pierwszej krucjaty zmarłego w Jerozolimie w 1112 r., był także wójtem biskupim Utrechtu i komesem na Kałdusie (w Chełmnie). Ród Kretkowskich wyodrębnił się z dobrzyńskiej pnia Dołęgów w drugiej połowie XIV wieku, podobnie jak Wierzbiccy i Lasoccy. Ich wspólnym przodkiem był prawdopodobnie sędzia dobrzyński Myślibor, zaś bezpośrednim przodkiem Kretkowskich - Jan z Kretkowa, wnuk Myślibora i syn Andrzeja Słupa z Wierzbicka (zm. ok. 1413/15). W XII wieku Hugo Butyr osiadł w dzielnicy mazowieckiej i zajmował zapewne kasztelanię chełmińską. Na dworze króla Bolesława Krzywoustego zasłużył się jako obrońca pogranicza pruskiego.

„Holenderski przybysz Hugo Butyr kieruje walką z Prusami i uzyskuje do tego celu bazę w Chełmnie (Kałdusie) i być może zostaje kasztelanem utworzonej może właśnie wówczas z połączenia starszych i mniejszych okręgów grodowych kasztelanii chełmińskiej”. Krzyżacki kronikarz Piotr Dusburg nazwał go Hugo Potyre. Nie ulega wątpliwości, że wzmiankowany przez Dusburga Hugo Potyre jest identyczny z wzmiankowanym w dokumencie Konrada mazowieckiego dziadem Marcina Grabica Hugonem Butyr. Był to członek holenderskiego rodu Arkelów. Wymienia się tutaj także Bolesława Kędzierzawego, u którego w służbie działał Potyre.

 Źródła wskazują, że syn Hugona Butyra, zwał się Grabia, a jego wnuk Marcin Grabic, dał początek arcypolskiemu rodowi  Dołęgów. Jan h. Dołęga był synem Grabi z Łęgu w pow. płockim, przed rokiem 1373 objął kościół parafialny w Łęgu, w latach 1388-1422 kanonik płocki, wicedziekan kapituły płockiej (1388-1390) i wikariusz wieczysty w katedrze płockiej (1400-1422). W 1345 r. występuje przy księciu Władysławie sędzia dobrzyński, Myślibór, który dokument swój z tr opieczętował herbem Dołęga, użytym wówczas po raz pierwszy. Jak wspomniano wcześniej wspólnym przodkiem Kretkowskich był prawdopodobnie sędzia dobrzyński Myślibor, zaś bezpośrednim przodkiem Kretkowskich - Jan z Kretkowa, wnuk Myślibora i syn Andrzeja Słupa z Wierzbicka koło Lipna (zm. ok. 1413/15). Tenże Andrzej Słup był po ojcu sędzią dobrzyńskim  przez pół wieku 1364 – 1413, jednak z faktyczną przerwą w latach okupacji krzyżackiej (1392 – 1405 i 1409 – 1410). Lata owe spędził Andrzej w Koronie; w 1392 r. był krótko starostą łęczyckim, w 1410 r. tenutariuszem Szadkowskim. Dowodną własnością Dołęgów w XV w. w rejonie Lipna była wieś Myśliborzyce, własność potomków Andrzeja Słupa z Wierzbicka. Dla Dołęgów droga do najwyższych urzędów wiodła przez długoletnie dzierżenie sędstwa dobrzyńskiego. Ogólnie w posiadaniu Dołęgów daje się zauważyć 17 wsi w ziemi dobrzyńskiej.

 Wieś Łęg w woj. płockim jest najstarszą znaną siedzibą Dołęgów. Pierwsza wzmianka o niej znajduje się w rękopisie biskupa płockiego Jana przed rokiem 1309. Tak więc nazwa Dołęga nie jest osobową, jak sugerował Paprocki, lecz topograficzną i pochodzi z czasów znacznie późniejszych.  Legenda herbu Dołęga podaje, że „Herb ten się w Polsce urodził: bo gdy Bolesław Krzywousty z Prusakami wojował, rycerz Dołęga nazwany, herbu Pobóg, z boku z zasadzki, wodza Pruskiego wojska, tak dobrze z kuszy ugodził, ze go z konia zwalił i z życia wyzuł; czym przestraszeni ludzie jego, snadniej potem od Polskiej szabli porażeni zostali. Za tę przysługę od Króla do ojczystego herbu swego, wziął strzałę w przydatku, a herb od imienia jego Dołęga nazwany. Mnie się zda, że starszy ten herb od czasów Bolesława Krzywousta: bo dobrze za panowania jego, już tego domu familianci w senacie zasiadali. Niektórzy przydają, że herb Niezgoda, od Dołęgi wziął swoje początki”.

Adam Boniecki podaje, że w Łęgu i Łężku, w ziemi bielskiej, w województwie płockim bytował ród Dołęga, a sama miejscowość Łęg jest gniazdową wsią rodu Dołęga, który od niej wziął swe zawołanie. Przyjęli także nazwisko Łęscy.

Machcino to miejscowość położona w gm. Bielsk, w pow. płockim, natomiast Mijakowo jest położone w gm. Słupy, pow. płocki. Myślibor z Machcina występował w 1459 r. Był także ojcem Mikołaja, podpiska płońskiego w 1486 r. Był także dziadkiem Myślibora założyciela głównej linii Machcińskich. Linia ta wywiodła swoje pochodzenie z herbu Dołęga w 1531 r. Jej przedstawiciele spokrewnieni byli z dziedzicami działów w sąsiednich wioskach: Bronowie, Konarach, Kamionkach, Ogorzelicach i innych należących również do rodu Dołęgów. W dniu 21 maja 1497 r. Król Polski Jan Olbracht zwołał pospolite ruszenie w okolicach Lwowa, którego celem była wyprawa mołdawska. Pod koniec XV wieku zaczęło grozić Polakom niebezpieczeństwo, wynikało ono z podbicia Tatarów Krymskich, którzy zostali wasalami sułtańskimi. Z biegiem czasu zajęli mołdawskie porty. Wkrótce zaczęły się najazdy na Kijów i Wiśniowie. Nowy Król Polski jeszcze przed koronacją odparł atak tatarski w 1487 r. Wyprawa mołdawska była planowana przez kilka lat, jej twórcą był także brat Króla Polski (Jana Olbrachta), Aleksander. Pospolite ruszenie na wyprawę mołdawską zostało zwołane w maju 1497 r., jednakże wyprawa wskutek opieszałości szlachty polskiej wyruszyła dopiero pod koniec czerwca. Te wydarzenia miały ścisły związek z Mikołajem Machcińskim - podpiskiem płońskim, synem Myślibora, występującym w 1459 r. Jak podają źródła w 1497 r. król Jan Olbracht daje Janowi z Szeligów skonfiskowane dobra Mikołaja Machcińskiego w Mijakowie. Powodem tej konfiskaty było niewstawienie się Mikołaja Machcińskiego na wyprawę mołdawską. Przed tym wydarzeniem pojawia się także wzmianka, że w 1468 r. książę Konrad III nadaje Myśliborowi z Machcina prawa nieodpowiednie i zmniejsza mu czynsz ś Marcina do 2 groszy szer. z dóbr w Machcinie. W 1531 r. doszło do zniesławienia Mikołaja Machcińskiego, syna zmarłego Mikołaja, zwanego Myślibor Brunowski, dz. z Tysek, przez pewnego Czecha, który twierdził, że Mikołaj Machciński nie jest szlachcicem. Mikołaj Machciński oczyścił się z zarzutu stawiając świadków, m.in. Świętosława z Machcina, syna zmarłego Myślibora.

Autor: Paweł Wasiak, Tychowo, 16.08.2011 r.

Źródła:
- Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Tom 2, Stanisław Gierszewski,
- Zapiski historyczne: kwartalnik poświęcony historii Pomorza, Tom 37,Wydanie 2,
- Zapiski historyczne, Tom 44,
-  Kretkowscy - dzieje i pamiątki rodu,
- Revue historique polonaise, Tom 70,
- Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Ireneusz Ihnatowicz,
- Społeczeństwo Polski średniowiecznej: zbiór studiów, Tom 1,
- Dobra ostrowicko-golubskie biskupstwa włocławskiego na tle stosunków polsko-krzyżackich w latach 1235-1308,
- Acta Universitatis Lodziensis: Folia historica, Wydania 13-16,
- Polskie rycerstwo średniowieczne, Janusz Bieniak,
- Encyklopedyja powszechna S. Orgelbranda,
- The Nobility of Holland: From Knights to Regents, 1500-1650, Henk F. K. van Nierop,
- wikipedia,
- Herbarz Bonieckiego i Łempickiego.