SWASTYKA NAD ZBÓJNEM

W dotychczasowych publikacjach traktuj?cych o ziemi dobrzy?skiej, o historii pa?acu w Zb�jnie w szczeg�lno?ci, w obecnym powiecie golubsko-dobrzy?skim, w wojew�dztwie kujawsko-pomorskim, powielana jest zaledwie kilkuzdaniowa informacja, ?e w latach okupacji niemieckiej w czasie II wojny ?wiatowej w pa?acu Dzier?anowskich w Zb�jnie organizowano obozy dla m?odzie?y junkierskiej.

Kto i w jakim celu oraz dla czego akurat z Zb�jnie zorganizowa? obozy dla niemieckiej m?odzie?y w zb�je?skim pa?acu w czasie II wojny ?wiatowej? Pr�ba odnalezienia odpowiedzi na powy?sze pytania to g?�wny cel prezentowanego tekst.

Redaktor, czerwiec 2016 r.

Ostatnim przedwojennym w?a?cicielem maj?tku ziemskiego Zb�jno, licz?cego oko?o 730 ha powierzchni, w dawnym powiecie rypi?skim, by? Micha? Dzier?anowski. W pa?dzierniku 1939 r. dobra ziemskie w Zb�jnie, jak wi?kszo?? maj?tk�w ziemi dobrzy?skiej, zosta?y przej?te przez komisarycznego zarz?dc? niemieckiego okre?lanego jako Truh�nder - powiernik, reprezentuj?cego G?�wny Urz?d Powierniczy - Wsch�d (HTO).

M.Dzier?anowski w celu unikni?cia losu wielu ziemian ziemi dobrzy?skiej, kt�rych zamordowano w pierwszych tygodniach wojny, wyjecha? do Warszawy i pod zmienionym nazwiskiem prze?y? lata okupacji niemieckiej.

W tym samym czasie, "rdze?" historycznej ziemi dobrzy?skiej, powiaty rypi?ski i lipnowski w??czono do Rejencji Kwidzy?skiej, w Okr?gu Rzeszy Gda?sk-Prusy Zachodnie. Okr?g Gda?sk-Prusy Zachodnie traktowano jako rdzenne ziemie niemieckie, na kt�rych wdro?ono do ?ycia polityk? germanizacji prowadzon? trzema sposobami, przez zniemczenie zastanej ludno?ci, przez eksterminacj? ludno?ci nie przeznaczonej do zniemczenia oraz zasiedlanie ziemi, szczeg�lnie po?udniowych powiat�w, Niemcami sprowadzanymi z innych pa?stw. Ju? we wrze?niu 1939 r. Adolf  Hitler og?osi? konieczno?? przemieszczania Niemc�w ze Wschodu na teren Rzeszy. Terenami tymi okaza?y si? przedwojenne ziemie polskie, czyli i r�wnie? teren ziemi dobrzy?skiej.

Przygotowuj?c miejsce dla Niemc�w, wysiedlano z ziemi dobrzy?skiej Polak�w - ziemian oraz w?a?cicieli gospodarstw rolnych, kt�rym bez rekompensat odebrano maj?tki (pisali?my na portalu o tych wydarzenia http://www.szpejankowski.eu/index.php/historie-rodzinne/185.html )

M.Krajewski w ksi??ce, W cieniu wojny i okupacji: Ziemia Dobrzy?ska w latach 1939-1945, poda?  ?e ??czn? liczb? wysiedlonych Polak�w z terenu ziemi dobrzy?skiej szacuje si? na oko?o 32 tys. os�b. Jednocze?nie w ramach akcji osiedle?czej na ten teren mia?o przyby? oko?o 6 tys. Niemc�w.

25 maja 1941 r. do Rypina dotar? pierwszy transport z grup? Niemc�w z Besarabii (kraina historyczna na terenie obecnej Rumuni i Ukrainy). Przydzielano im opuszczone gospodarstwa wraz z ca?ym wyposa?eniem.

Pierwsze tygodnie i miesi?ce ich bytno?ci na nowej ziemi by?y dla nich samych niezwykle trudne. Przede wszystkim nie radzili sobie z gospodarowaniem na roli w odmiennych warunkach klimatycznych oraz nie potrafili odnale?? si? w nowej rzeczywisto?ci.

W celu udzielenia pomocy, w rejonach skupisk niemieckich osiedle?c�w ze Wschodu organizowano obozy m?odzie?owe, kt�rych uczestnicy mieli za zadanie wspomaga? osiedle?c�w.

W latach trzydziestych XX w. jednym z pr??niejszych miejsc propagowania idei narodowosocjalistycznych w powiecie rypi?skim by?a wie? Zb�jenko, w dawnej gminie Soko?owo. Dzia?a?o tam kilkudziesi?cioosobowe ko?o Partii M?odych Niemc�w, kt�ra to partia by?a szermierzem narodowego socjalizmu. Cz?onkowie tego ko?a utrzymywali sta?e kontakty z Rzesz?, wyje?d?ali do Gda?ska, przyjmowali emisariuszy z g??bi Rzeszy oraz prowadzili szkolenia strzeleckie.

Przedwojenna aktywno?? mniejszo?ci niemieckiej ze Zb�jenka i jej ?lepe zapatrzenie na idee narodowego socjalizmu, wysz?a na jaw ju? w pierwszych dniach okupacji ziemi dobrzy?skiej, kiedy to mi?dzy innymi trzej mieszka?cy tej miejscowo?ci uczestniczyli w mordowaniu polskiej inteligencji w rypi?skim Domu Ka?ni. Bez w?tpienia, w?a?nie to "zaplecze ideologiczne" w rejonie Zb�jna i pobliskich wiosek mog?o by? jednym z wa?niejszych powod�w o wyznaczeniu tego fragmentu ziemi dobrzy?skiej do wysiedle? znacznej cz??ci polskich mieszka?c�w i sprowadzeniu na ich miejsce Niemc�w z Besarabii. 

W najbli?szej okolicy najwi?kszym i zarazem funkcjonalnym budynkiem dla zakwaterowania znacznej grupy os�b by? pa?ac Dzier?anowskich w Zb�jnie, miejscowo?ci po?o?onej zaledwie 2 km od Zb�jenka.

Na bazie tego pa?acu organizowano pocz?tkowo kilkutygodniowe, a nast?pnie kilkumiesi?czne turnusy, przewa?nie od marca do pa?dziernika dla m?odych Niemek wywodz?cych si? Bund Deutscher M�del (Zwi?zku Niemieckich Dziewcz?t), sekcji ?e?skiej nazistowskiej organizacji m?odzie?owej Hitlerjugend. Pocz?tkowo, turnusy organizowano w okresie letnim i trwa?y do 6 tygodni, a jego uczestniczki w wieku od 14 do 21 lat by?y ochotniczkami. Kolejne turnusy przed?u?ono do 6 miesi?cy. Celem zwi?kszenia ilo?ci ch?tnych do udzia?u w obozach oraz ?wiadczenia nieodp?atnej pracy na rzecz niemieckich osiedle?c�w, uczestniczkom zaliczano ten kilkumiesi?czny pobyt poza domem jako okres 12-miesi?cznych obowi?zkowych prac na rzecz Rzeszy, kt�re obowi?zywa?y niemieck? m?odzie?.

Nadzwyczajne zaanga?owanie Zwi?zku Niemieckich Dziewcz?t w udzielanie pomocy osadnikom ze Wschodu uj?to w ramy systematycznych dzia?a?, kt�re nazwano BND Osteinsatz (BND Praca na Wschodzie).  Zwi?zek zacz?? organizowa? obozy niedaleko wsi, gdzie mieszkali osadnicy. Przewa?nie uczestniczki jednego obozu wspomaga?y osadnik�w z trzech lub czterech okolicznych wsi. Do 1943 r. utworzono ??cznie 183 miejsca, gdzie organizowano tego typu obozy, kt�re mog?y przyj?? ??cznie 4000 m?odzie?y.

Uczestniczki oboz�w BND Osteinsatz mia?y za zadanie w czasie bezpo?rednich kontakt�w z nowo osiedlonymi Niemcami ze Wschodu zaszczepia? w?r�d m?odzie?y z rodzin przesiedle?c�w elementy j?zyka, edukacji i kultury obowi?zuj?ce m?odzie? niemieck? w "?rodku" starej Rzeszy. Ponadto prowadzi?y dzia?ania wspomagaj?ce osadnik�w ze Wschodu. Polega?y one na pracach polowych, pilnowaniu ma?ych dzieci w czasie nieobecno?ci ich rodzic�w, robieniu niezb?dnych zakup�w ?ywno?ci i lekarstw, organizowaniu i wsp�lnym obchodzeniu ?wi?t, np. Wielkanocnych lub do?ynek, opiece nad chorymi, pomocy przy porodach oraz nawet grzebaniu zmar?ych. Wi?kszo?? uczestniczek tych oboz�w wywodzi?a si? ze spo?eczno?ci ch?opskiej ze "starej" Rzeszy, posiadaj?cych do?wiadczenie w pracy na roli.

Jak dok?adnie wygl?da? przebieg turnus�w organizowanych w oparciu o pa?ac w Zb�jnie, trudno dok?adnie opisa? z uwagi na brak znanych dokument�w archiwalnych oraz relacji naocznych ?wiadk�w. St?d mo?e wynika? obecna nieznajomo?? przedmiotowej problematyki nawet w?r�d regionalist�w.

Autorowi tych s?�w uda?o si? dotrze? do albumu fotograficznego stanowi?cego w?asno?? jednej z uczestniczek obozu BDM Osteinsatz w Zb�jnie, dokumentuj?cego jej pobyt w czasie II wojny ?wiatowej na terenie ziemi dobrzy?skiej.

Na podstawie szczeg�?owej analizy poszczeg�lnych zdj?? przeprowadzono wst?pn? pr�b? odtworzenia przebiegu wydarze? z udzia?em niemieckich dziewcz?t z BDM na terenie Zb�jna i okolicznych wsi.

Bezspornie mo?na przyj??, ?e ob�z BDM Osteinsatz zorganizowany na bazie zb�je?skiego pa?acu nie odbiega? programowo od innych oboz�w organizowanych na pozosta?ych terenach podlegaj?cych okupacji niemieckiej. Niemieckie dziewcz?ta zakwaterowano w pomieszczeniach pa?acowych, poszczeg�lne turnusy liczy?y do 60 uczestniczek. Park przy pa?acu by? g?�wnym miejscem apeli, kt�re organizowano wok�? masztu z flag? zawieraj?ca faszystowsk? symbolik? oraz miejscem organizacji zaj?? teatralnych i muzycznych.

W czasie obozu dziewcz?ta uczestniczy?y w zaj?ciach z wychowania fizycznego (gimnastyka, lekkoatletyka, p?ywanie), uczy?y si? podstaw udzielania pomocy medycznej oraz bra?y udzia? w zaj?ciach z edukacji muzycznej. Istotnym punktem kszta?cenia obozowego by?a r�wnie? narodowosocjalistyczna edukacja polityczna. W czasie oboz�w prowadzono r�wnie? zaj?cia praktyczne z kszta?cenia zawodowego, kt�re sprowadza?y si? do robot kuchennych, prac domowych, szyciu, praniu, cerowaniu, opieki nad dzie?mi i prac rolnych.

Po okolicznych wsiach porusza?y si? g?�wnie pieszo w zorganizowanych kolumnach, a domy osadnik�w odwiedza?y w kilkuosobowych grupach. Do pojedynczego przemieszczania si? pomi?dzy okolicznymi wsiami u?ywa?y r�wnie? rower�w.

Uczestniczy?y r�wnie? w wycieczkach do okolicznych miast, gdzie transport w postaci ci??ar�wek zabezpiecza?o wojsko.

M?ode dziewcz?ta z BND w czasie pobytu na obozie w Zb�jnie, podobnie jak i starsi koledzy z Wehrmachtu w czasie kampanii wrze?niowej 1939 r., wr?cz z lubo?ci? fotografowa?y najbiedniejsze polskie zabudowania.

W?a?cicielka albumu wygospodarowa?a zaledwie jedno miejsce na fotografi? pa?acu Wilskich we Wielgiem, gm.Zb�jno, ale za to n?dzne wiejskie cha?upy z okolicznych wsi zatrzyma?a w kadrze a? kilkunastokrotnie. Dla autora tych s?�w jest to jeden z element�w potwierdzaj?cych fakt, ?e kszta?cenie narodowosocjalistyczne w trakcie oboz�w BND Osteinsatz sta?o na wysokim poziomie i trafia?o na podatny grunt.

Obecnie nie spos�b poda? wi?cej szczeg�?�w na temat oboz�w BND Osteinsatz w Zb�jnie, autor ma nadziej?, ?e przedstawionym tekstem zapocz?tkuje dyskusje i dalsze badania historii osadnictwa Niemc�w z Besarabii na ziemi dobrzy?skiej, tematu pomijanego w dotychczasowych pracach regionalist�w.

?r�d?a:
wobec systematycznego ?ci?gania portalowych materia?�w i przedstawiania ich jako w?asne odkrycia historyczne (sic!) podj?to decyzj?, ?e ?r�d?a b?d?ce podstaw? przedstawionych tre?ci b?d? dost?pne dla os�b zainteresowanych poprzez poczt? portal