Cissowscy herbu Sas

Wancza?uch, graf w?gierski  za Ludwika i W?adys?awa Jagie??y kr�l�w polskich oraz i w?gierskich dziedzicznych zas?u?y? sobie swymi rycerskimi dzie?ami i heroiczn? odwag?. Kr�l Jagie??o ozdobi? Wancza?ucha godno?ci? szlacheck?, nada? mu dobra znaczne na trzy mile wzd?u? w wojew�dztwie ruskiem, a w ziemi przemyskiej le??ce, tj.: wie? Turk?, Jawor? i Ilnik. Przywilej w Medyce dany Feria quarta intra octavas S. Joannis Baptistae, Anno 1431. Feria tertia post Festum S. Margarethae Virginis et Martiris, Anno Domini 1633.

"Wa?cza Wo?oszyn i synowie jego: Chodko, Janko i Zanko otrzymali 1431 r. od W?adyslawa Jagie??y pustkowie nad rzek? Stryjem po?o?one, Turk? nazwane. Nadanie to pierwotne potwierdzili: W?adys?aw Warne?czyk 1444 r. wspomnianym Chodkowi i Jankowi. Zygmunt I-szy 1519 r. ich potomkom: Dymitrowi Tureckiemu, Romanowi Jaworskiemu, Iwaskowi i Fiedorowi Ilnickim, mi?dzy sob? braciom stryjecznym, wreszcie Zygmunt August 1550 r., Wasylowi Ilnickiemu i Fedkowi Jaworskiemu. Przywileje te oblatowali 1633 roku Iwan Turecki, Wasyl Petraszewicz i Iwan Nisky?owicz Jaworscy; w swem i innych wsp�?dziedzic�w Turki imieniu (Zs. Przem. 156 f. 327; 199 f. 4). Na pustkowiu tem, opr�cz Turki, powsta?y takie wsie Ilnik i Jawora , od nich to wzi??y nazwiska rody Tureckich, Ilnickich i Jaworskich, wsp�lnie si? od owego Wa?czy wywodz?cych. Najliczniej rozrodzili si? potomkowie jego syna Janka, pisz?cy si? z Turki i Jawory Jaworskimi i bior?cy, celem rozr�?nienia si? mi?dzy sob?, najrozmaitsze przydomki i przymianki, z kt�rych wi?cej znane s?: Balowicz, Bobronicz, Cybowicz, Czerwakowicz, Czerwakowicz-Chuda, Dubik, Fajewicz, Go?dycz, Go?dycz-Leniewicz i Go?dycz-Woro?czak, Horoszkiewicz, Ihnatowicz v. Ihnaciewicz, Jusypowicz v. Osypowica, Kosaczewicz, Liskowicz v. ?yskowicz, Martycz, Mirejowicz v. Miryowicz, Ostrasiewicz v. Ostraszewicz, Perkowicz v. Pyrkiewicz, Petraszewicz v. Pietrasiewicz, Piskiewicz v. Piszkowicz, Romanowicz, Szustejowicz i Zubowicz."

Wymieniony  graf Wancza?uchus, maj?c trzech syn�w: Zanka, Chodka i Iwanka podzieli? mi?dzy nich dobra wy?ej wymienione. Zanko osiad? na Jaworze - od niego Jaworscy; Chodko na Turce � od niego Tureccy; Iwanko na Ilniku � od niego Ilniccy. Herb Sas im nadany, z W?gier przeniesiony.

Herb Sas, kt�ry tu przyniesion z W?gier, ma by? p�? miesi?ca ?�?te, dwie gwiazdy na rogach, w po?rodku strza?a w polu b??kitnem. Pisze D?ugosz o przodkach, ?e bywali viri simplices, veraces, virtuosi, audaces, robusti, nullum officium petentes, sed effusores sanguinis, kt�rego obaczywszy w?osno??, czyta? b?dziesz o przodkach, tak?e i o potomstwie, kt�re ja zna? mog? w tak szerokim kr�lestwie.

W roku 1236 wspomina Albertus Strepa w kronice swej, comitem Huyd, kt�ry za panowania ksi???cia Dangiela (Daniela) przyszed? do Rusi z niema?em wojskiem W?gr�w, i tak potem od pomienionego ksi???cia zabawion, wielkie mu opatrzenie da?, o tym pisze tymi s?owy: Eo autem tempore comes Huyd cum non contemnendo exercitu vemit ad ducem Leonem, Mazovian omnem, duce orbam cum Russis et Lituanis populabundi peragraverunt. etc. etc. O czem potem w historyi mie? b?dziesz. Tam?e tego opowieda temi s?owy: Is autem fuit vir magnanimus, cujus banderium insignitum erat defectuosa, et duobus stellis, in medio sagitta accuta etc.

To te? zt?d bacz?, i? to familia by?a mo?na w kr�lestwie w?gierskim, co sama ta antiquitas ja?nie okazuje, czerwone z?ote, na kt�rych ten herb w?a?nie jest wybity, kt�re albo sami, albo wi?c superintendenty b?d?c w mynicach bi? kazali. Wieku mego wiele by?o potomstwa z tej familii w ruskich krainach znacznego. Zawo?anie Drag.

R�d Sas�w � Drag�w wyst?powa? na Rusi Halickiej i Litwie.

Z Ksi??ki przez X. Gaspra Niesieckiego Societetis Jesu, kt�rey Tytu? Korona Polska z Tomu 4 Foll. 43:

"Pocz?tki tego herbu z Saxonii zasiaga, z kad si? tez Sasem zowie. Z Saxonii do W?gier zaszed?, z kad Hrabia Huyd wed?ug ?wiadectwa Woyciecha Strepy z niema?ym Woyskiem do Lwa Xiazecia Ruskiego przybywszy, y zwi?zawszy si? z Litw?, Mazowsze spustoszywszy, gdy w nad grod? swoich Rycerskich dzie?, krom inszych podarunk�w, jeszcze mu y krewn? swoi? blisk?a w Ma??e?sk? Lig? odda?. Osiad? w Ruskich Kraiach, a w Potomkach swoich r�?nych Familii, kt�re si? tym Herbem pieczetui? sta? si? Ojcem. Paprocki y z t?d dochodzi, iak to kiedy? mo?ny by? Dom w W?grzech, ?e czerwone Z?ote z tym Herbem Ich wybitym widziano, sna? kiedy Superintendentami b?d?c Przodkowie Ich, w mennicach tak? monet? bi? kazali. Niekt�rzy ten Herb ca?y z g�ry nad�? przewr�ciwszy nosz?, iako si? m�wilo pod Garczenskiemi. Msciszewscy podobny do Sasa Herb nosz?, tylko ?e strza?y nie k?ad?, a gwiazdy trzy u nich rz?dem idzie. Dziedzielowie tak?e inszych ksztaltem tego Herbu za?ywai?".

Najstarsze pisemne wzmianki o Wo?ochach znajdujemy w ?r�d?ach bizanty?skich. W VIII wieku odnotowano w Macedonii Egejskiej miejscowo?? Vlahorihini, za? w latach 976-980 sam lud ?yj?cy na terenach dzisiejszego pogranicza grecko-macedo?sko-alba?skiego (tereny obecnie zamieszkiwane przez Arumun�w). Kolejne bizantyjskie ?r�d?a pisane odnotowuj? ekspansj? Wo?och�w:

• - 1094 - g�ry Ba?kan
• - 1164 - Dobrud?a
• - 1202 - Karpaty Po?udniowe

R�wnocze?nie w X wieku cz??? Wo?och�w mia?a przenie?? si? bardziej na po?udnie, na obszary wsp�?czesnej Grecji, zachowuj?c jednak ??czno?? z pobratymcami pozosta?ymi na p�?nocy.

Po rozbiciu przez  Norman�w Cesarstwa Bizantyjskiego w Tesalii i Epirze powsta?a Wielka Wo?oszczyzna - jeden z przej?ciowych byt�w politycznych w tym regionie. W XII-XIII razem z Bu?garami Wo?osi utworzyli wsp�lny byt polityczny � drugie Cesarstwo Bu?garskie (oficjalnie Cesarstwo Wo?och�w i Bu?gar�w). Nast?pnie, po ust?pieniu Mongo?�w w po?owie XIII wieku, Wo?osi na cz??ciowo wyludnionych terenach mi?dzy Karpatami a Dunajem i Dniestrem utworzyli kilka pa?stewek, zjednoczonych p�?niej w dwa organizmy pa?stwowe - Mo?dawi? i Wo?oszczyzn?. Na tych obszarach osadnictwo wo?oskie nawarstwi?o si? na osiad?ych tu S?owian i koczownicze ludy tureckie. W XIX wieku z po??czenia ksi?stw wo?oskiego i mo?dawskiego powsta?o pierwsze nowo?ytne pa?stwo wo?oskie -  Rumunia, do kt�rej przy??czono p�?niej zasiedlone r�wnie? przez Rumun�w Dobrud??, Siedmiogr�d i Banat.

W dawnym p�?nocno � zachodnim pa?stwie w?gierskim znajdowa?a si? niewielka g�rska kraina � Marmoraszu. Od p�?nocy graniczy?a z ziemiami Rusi Halickiej, a na wschodzie z Mo?dawi?, od po?udnia z Siedmiogrodem. We wczesnym ?redniowieczu kraina ta zaludniona zosta?a przez osadnik�w niemieckich � Sas�w. Na pograniczu Siedmiogrodu pe?nili s?u?b? wojskow?.

?r�d?a ?redniowieczne okre?laj? Wo?och�w od greckiego Blachoi, Blachi, Vlachi oraz Valachi. U S?owian wyst?puj? pod nazwa W?asi, Wa?asi lub Wo?osi. Jedne ?r�d?a uwa?aj? Wo?och�w za autochton�w na obszarze Siedmiogrodu i przyleg?ym, wywodz?c ich od kolonist�w rzymskich z okresu Trajana; drugie przesuwaj? ich prasiedziby w kierunku po?udniowym, w okolice dawnego Epiru i Illyrji, a nawet Macedonii.

Wo?osi bronili Marmaroszu przed koczowniczymi naje?d?cami tatarskimi. Rody wo?oskie w XIV wieku by?y wierne kr�lowi w?gierskiemu, wzbogaci?y si?, a ich rola po wewn?trznych zamieszkach wzros?a. Zas?u?onym w walce by? r�d, kt�ry z ramienia W?gier zarz?dza? Mo?dawi?, okre?lano ich mianem �Drag�w � Sas�w�.

Nazwa ta przyj??a si? od imienia lub od przydomka faktycznego za?o?yciela rodu, wojewody Sasa, potomka Draga.

W j?zyku madziarskim s?owo to oznacza nar�d, wzgl?dnie szczep germa?ski - Sas�w. Na wschodzie dawnych W?gier, a zw?aszcza w Siedmiogrodzie bytowa?a ludno?? saska. By? mo?e echem tych nieuchwytnych bli?ej w?z?�w rodowych jest w?a?nie s?owo "Sas", kt�re mia?o pierwotnie znaczenie przydomka a p�?niej nazwiska ca?ego rodu.

Przedstawiciele Drag�w � Sas�w brali udzia? w kolonizacji Rusi Halickiej, za kr�la Kazimierza w 1340 roku. Potomkowie wojewod�w mo?dawsko - marmaroskich otrzymywali darowizny za wiern? i bardzo owocn? s?u?b?, zak?adaj?c liczne gniazda w g�rzystej, granicznej okolicy podkarpackiej, rozci?gaj?cej si? na po?udnie od grodu przemyskiego, i si?gaj?c dalej na wsch�d a? do brzeg�w Z?otej Lipy.

Oddzia?y Wo?oskie by?y jedn? wielk? gromad? s?u?ebn? na Rusi. Z tego ?rodowiska wyrasta?y domy Sas�w, jako widomy znak d?ugiej i ofiarnej s?u?by na posterunku kresowym. R�d Sas�w wyst?powa? na Rusi Czerwonej bardzo licznie. Wed?ug Notat�w Jana Zamoyskiego, zawieraj?cych spis szlachty ruskiej w akcie ho?downiczym w r. 1427, udzia? Sas�w w zje?dzie by? znakomity; ?aden inny r�d nie mia? tylu przedstawicieli, ani te? nie reprezentowa? tylu gniazd, co w?a?nie r�d Sas�w: na 480 uczestnik�w zapisano ich oko?o 140. Jego przedstawiciele odgrywali donios?? rol? w stosunkach ruskich, zajmuj?c w skomplikowanej strukturze ustrojowej nie tylko wy?sze i najwy?sze, lecz tak?e po?rednie a nawet niskie szczeble spo?eczne. Poniewa? rozw�j wypadk�w sprzyja? tendencjom emancypacyjnym klas ni?szych, dokonywa?a si? zatem rozbudowa zasad dziedziczenia Sasa, dzi?ki czemu sta? si? on naczelnym i liczebnie najsilniejszym god?em na Rusi, opanowuj?c terytorialnie stoki i podn�?a Karpat.

Geneza Sasa wi??e si? zatem z Rusi? Halick?. Podstawy tego herbu tkwi? w fundamentach specjalnego systemu osadniczo - wojskowego na Rusi i w zwi?zku z tym god?o to uleg?o wielkim zmianom wewn?trznym i zewn?trznym. Poniewa? podobny ustr�j dawa? si? zauwa?y? tak?e na wschodnim pograniczu W?gier, zatem mo?na m�wi? poniek?d o zwartym systemie obronnym przeciw wsp�lnemu nieprzyjacielowi. Polska by?a jednak zagro?ona w wy?szym stopniu, dlatego tez zas?u?y?a w dziejach na miano "przedmurza" kultury i chrze?cija?stwa. W tym wielkim pos?annictwie bra? od samego pocz?tku udzia? r�d Drag�w - Sas�w - i na tym polega jego rola dziejowa.

?lad najwcze?niejszej lokacji marmaroskiej mamy pod r. 1317, kiedy otrzyma? niejaki Gyula z ojcem Dragiem spory szmat ziemi nad rzeczk? Mara, dop?ywem Izy. Powsta? tam wkr�tce znany o?rodek tego rodu Gyulafalva.

Pr�by wykrycia przodk�w Sasa prowadz? nas na rozleg?e pole legend, domys?�w i hipotez. Wedle kronik wo?oskich mia? by? ojcem Sasa, Drag. Za?o?yciel pa?stwa mo?dawskiego. On to w pogoni za turem przekroczy? pierwsze Karpaty, w miejscu, gdzie zwierz pad? ubity, za?o?y? niebawem osad? z przybysz�w marmaroskich. Kronikarze umieszczaj? ten wypadek w latach 1351 � 1359, przyczem rz?dy Draga zajmuj? 2 lata, Sasa 4, Bohdana 4 itd.

Wed?ug historyka w?gierskiego Petrovay, osoba Draga to skomplikowana dynastia wojewod�w � Drag figuruje jako krewny Basaraba, a rodzony brat Miku?y, od kt�rego pochodzi? Bohdan.

Przodka Sasa uto?samiano r�wnie? z za?o?ycielem odr?bnego rodu Gyulafalva, nie maj?cego z nim nic wsp�lnego.

Rody wo?oskie ho?dowa?y dziedziczenie niekt�rych imiona, a poniewa? w?r�d potomk�w Sasa widzimy r�wnie? Draga, zatem mamy dow�d, przemawiaj?cy na korzy?? og�lnych przypuszcze?.

Wed?ug poda? wi?kszo?? akt�w do historii domu Drag�w � Sas�w przechowuje si? w klasztorze Leiesz nad Cis?.

 �� gdzie Cisa ??obi g??boki w?w�z, kt�rym odprowadza wody ca?ego Marmaroszu.�

Dokument z 1272 roku wspominaj?cy o zasiekach le?nych nad Cis? marmarosk?, z jednej strony ?wiadczy o zwartym zalesieniu doliny Cisy, z drugiej za? stwierdza istnienie jakiego? przej?cia w obronnym z natury ?a?cuchu karpackim. Zdaje si?, ?e chodzi?o o zabezpieczenie Cisy od strony ?r�dlisk Wyszowa. Ten punkt pomi?dzy Rodn?, a Czarnohor? jest najdogodniejszym ??cznikiem mi?dzy Marmaroszem, a ziemiami zakarpackiemi i wykazuje w ci?gu nast?pnych lat o?ywion? ruchliwo??. W�wczas rozpoczyna?o si? ju? za prze??cz? w?adztwo ?upieskich Tatar�w � niew?tpliwie najwa?niejszy argument obronny.

U schy?ku XIII wieku rozpoczyna si? proces kolonizacyjny w ziemi marmaroskiej, a nad g�rn? Cis? nap?ywaj? pierwsze grupy osadnicze. Wed?ug poda? koloni?ci nale?eli do ko?cio?a zachodniego.

Jedn? z bardziej znanych rodzin legitymuj?cych si? herbem Sas w Polsce byli Cissowscy. Obecnie ich drzewo genealogiczne mo?emy podziwia? na poni?szej stronie:

http://www.genealogia.okiem.pl/cissowski.htm

Potomkiem tego rodu jest Adam Cissowski zamieszka?y w Warszawie.

W tomie II dzie?a Hr. Uruskiego �Rodzina. Herbarz Szlachty Polskiej� przy Cissowskich h. Sas podaje si?, ?e pochodz? z Prus Zachodnich i Kujaw, a nazwisko swe wzi?li od maj?tku Cisa i nosili je ju? w XVI wieku.

Z powy?szego drzewa gen. wynika, ?e najstarszym przodkiem tego rodu w ziemi dobrzy?skiej by? Jan Cissowski, skarbnik smole?ski, w?a?ciciel Strzyg w po?. XVIII wieku. Jego synem by? Micha?.

W wielu herbarzach, m.in. Uruskiego, Bonieckiego i Niesieckiego przy Cissowskich w wojew�dztwie Pomorskiem widnieje Micha? z przydomkiem Cisa. By?a to ich pierwsza nazwa pochodz?ca od ich maj?tku, a przydomek taki nosili ju? w XVI wieku. Ten?e Micha? Cisa by? starost? borzechowskim oraz konsyliarzem ksi?cia Pruskiego. Umar? w 1596 roku,  z ?ony Urszuli Hejdensztejn pozostawi? syn�w: Jerzego Micha?a, Wojciecha i Rajnolda, a z nich zapewne pochodzi? wy?ej wspomniany Jan skarbnik smole?ski i kolejny syn z imieniem Micha? zm. ok. 1770 roku.

W Prusach i Warmii pe?nili funkcje starost�w i innych urz?dnik�w pa?stwowych. Cissowskich wspominaj? grodzkie ksi?gi Ostrzeszowskie,  a J�zef i Wojciech Cisowski z wojew�dztwa che?mi?skiego pisali si? na elekcj? Kr�la Stanis?awa Augusta.

?r�d?a podaj?, ?e Micha? Cissowski herbu Sas w 1747 roku naby? dobra Strzygi, D?ugie i Koz?owiec. Lustracja wojew�dztw Prus Kr�lewskich 1765 wskazuje, ?e ma??onk? Micha?a by?a Klara Grudowska, tj.:

�Udzielone i pozwolone od starostwa bratya?skiego WIMPP Micha?owi i Klarze z Grudowskich Cissowskim ma??onkom, skarbnikostwu smole?skim i sukcesorom ich obojga p?ci na lat 40 po sobie id?cych od wigilii ?wi?tego Jana Chrzciciela�.w Nowej wsi 1738�przez wojewod? che?mi?skiego��

Niesiecki Pisa?, ?e Klara Grudowska h. Prawdzic ?ona skarbnika Dobrzy?skiego urodzi?a mu syna J�zefa Cissowskiego, starost? Starorypi?skiego (Grudowscy na Gruduwsku i w Dylewie w ziemi dobrzy?skiej, w pow. rypi?skim).

Andrzej z Grudna Grudowski, herbu Lis otrzyma? w 1765 r. dobra Wieliczna - ziemia nurska i so?ectwo Czaple. Wieliczna to obecnie gm. Stoczek, pow. W?gr�w, woj. mazowieckie. Grudno wspomniane wy?ej, to parafia ?ukowo, pow. kartuski. Wymieniona wy?ej wie? Czaple nale?y do ?ukowa � pow. kartuski i jest to w sumie dawny teren granicz?cy ze starostwem bratya?skim.

Lustracja wojew�dztw Prus Kr�lewskich 1765 podaje, ?e Ignacy Cisowski mo?e by? identyfikowany z Janem Ignacym Cisowskim, zm. przed 1772 rokiem, dziedzicem cz?stki wsi Sob?cz ko?o Ko?cierzyny.

Z publikacji �Kalwaria Zebrzydowska: historia klasztoru Bernardyn�w i kalwaryjskich dr�?ek� dowiadujemy si?, ?e Jan Cissowski zmar? w 1762 roku i r�wnie? wymieniany jest jako skarbnik (skarbnik trembowelski).

Ozdob? ko?cio?a w Radominie s? niedu?e o?miog?osowe organy. Zbudowa? je Micha? Ignacy Lachowski w 1794 roku. Legenda g?osi, ?e grywa? na nich Fryderyk Chopin i by? we dworze Cissowskich, przebywa? w latach 1824-1825 w Szafarni. W kruchcie s? te? cztery groby w?a?cicieli ziemskich z pocz?tku XIX wieku. S? to groby rodziny Cissowskich. Opatrzono je herbem ,,Sas� - widocznym na tablicy nagrobkowej.

Poni?ej Tisza (Cisa) Cyanide Report.

Pawe? Wasiak, Tychowo, 31.08.2012 r.