Leon Karol Lissowski

Leon Karol Lissowski urodzi? si? w dniu 25 marca 1869 roku w Szo?ajdach (w�wczas parafii Dzierzbice). Jego rodzicami byli Karol J�zef i Michalina z K?okockich[i]. Ojciec Lissowskiego by? oficerem wojsk polskich i dziedzicem takich miejscowo?ci, jak: Szo?ajdy, Osta?�w i Kujawki[ii]. Pierwsze nauki Lissowski pobiera? w latach 1880 � 1886 w Szkole Realnej we W?oc?awku[iii].

W latach 1887 � 1890 studiowa? w Wy?szej Szkole Rolniczej w Dublanach ko?o Lwowa, tak jak i jego starszy brat Marceli[iv].

Fotografia L. Lissowskiego z 1890 r. wyk. w Zak?adzie Fot. Edwarda Trzemeskiego we Lwowie

Po uko?czeniu studi�w w?druj?c po radomskich wsiach zbiera? i spisywa? ludowe pie?ni, zwyczaje i obrz?dy[v].  Zebrane i spisane przez siebie obrz?dy i zwyczaje publikowa? na ?amach miesi?cznika geograficzno - etnograficznego �Wis?a� w latach 1892 i 1894[vi]. �Obrz?dy weselne w Szo?ajdach� jego autorstwa cieszy?y si? szczeg�ln? popularno?ci?, dlatego te? w 1898 roku by?y dost?pne w sprzeda?y jako wydawnictwo samoistne, z kt�rego doch�d autor przeznaczy? na zbiory etnograficzne tworz?cego si? muzeum w Warszawie, do kt�rego sam przekaza? kilka cennych eksponat�w  ze swoich zbior�w[vii].

Og?oszenie z tygodnika �G?os� nr 23 z 1898 r., str. 28.

Znawcy i badacze folkloru oraz etnografowie w swoich opracowaniach do dzi? bazuj? na ww. publikacjach Lissowskiego, kt�rego okre?lono mianem dobrego zbieracza materia?�w ludowych[viii]. Pok?osiem etnograficznych w?dr�wek Lissowskiego po kraju by? te? r?kopis pt. �S?owniczek gwary od Kro?niewic i z Radomskiego�[ix]. Ponadto, Lissowski dostarczy? wielu materia?�w Janowi Kar?owiczowi do prac nad �S?ownikiem gwar polskich�[x]. Po powrocie z krajoznawczych i ludoznawczych w?dr�wek osiad? w rodzinnym maj?tku Szo?ajdy, gdzie gospodarzy? po ?mierci swojego ojca[xi]. Ju? wtedy da? si? pozna? jako spo?ecznik, zabiegaj?c o utworzenie sp�?ki komandytowej, kt�ra mog?aby dostarcza? bezpo?rednio rolnikom ?elaza i innych niezb?dnych narz?dzi rolniczych, aby unikn?? transakcji z handlarzami ?ydowskimi[xii]. Zacz?? te? publikowa? artyku?y na tematy ekonomiczne[xiii], czego przyk?adem jest chocia?by opublikowany w 1902 roku artyku? pt. �Potrzeba reformy kredytu rolnego� [xiv].

Fotografia L. Lissowskiego z 1896 r.
wyk. w Zak?. Fot. Jana Mieczkowskiego w Warszawie

Pod koniec XIX wieku wst?pi? w zwi?zek ma??e?ski z Helen? Otyli? Chrzanowsk? i osiad? w kutnowskim, gdzie w jego rodzinnym maj?tku w Szo?ajdach przysz?o na ?wiat czworo dzieci: Barbara Michalina, Maria, Anna Stefania i Karol. C�rka Barbara Michalina zmar?a w Szo?ajdach w wieku siedmiu miesi?cy[xv]. Druga z c�rek Anna Stefania zmar?a w wieku siedmiu lat ju? w Kijaszkowie[xvi]. W 1901 roku Lissowski wst?pi? do Towarzystwa O?wiaty Narodowej regionu kutnowskiego[xvii], gdzie wsp�?pracowa? m. in. z p�?niejszym znanym politykiem i senatorem Marianem Kiniorskim[xviii], z kt�rym studiowa? w tym samym czasie w Dublanach[xix]. Marian Kiniorski by? wieloletnim przyjacielem Lissowskiego, o czym ?wiadczy wydana w 1928 roku przez Kiniorskiego publikacja pt. �O ?wiadectwo prawdzie: list do przyjaciela�, w kt�rej przytacza ich wsp�lne prze?ycia[xx].

Maj?tek Kijaszkowo Lissowski kupi? w 1903 roku[xxi] od barona Edgara von Mandelsloh za kwot? 110 000 rubli[xxii]. Jego powierzchnia wynosi?a 584 ha, natomiast wielko?? maj?tku Steklinek, dokupionego w dniu 15 pa?dziernika 1910 roku od hrabiny Bronis?awy Bni?skiej z Piwnickich wynosi?a 672 ha[xxiii]. Lissowski by? wsp�?fundatorem wyposa?enia wn?trza neogotyckiego ko?cio?a w Mazowszu[xxiv].

Ko?ci�? pw. ?w. Marcina w Mazowszu, fot. D. Kostecka

Mo?liwe, ?e to w?a?nie na jego pro?b? ziemianin z G?odowa, Karol Pl?skowski, w swojej mechanicznej fabryce wykona? metalowe krzy?e na wie?? ko?cio?a w Mazowszu[xxv].

W Kijaszkowie Lissowskim urodzi?o si? jeszcze dwoje dzieci: c�rka Helena w 1904 roku[xxvi] i syn Boles?aw w 1906 roku[xxvii].

Nadruk na papeterii pochodz?cej z maj?tku Kijaszkowo
z okresu kiedy jego w?a?cicielami byli Lissowscy

Leon Lissowski jako gorliwy patriota w 1905 roku walczy? czynnie o j?zyk polski. Wraz z ks. W?adys?awem Maronem i innymi cierpia? prze?ladowania od zaborc�w, a za nieuiszczenie na?o?onej mu przez zaborc? kary pieni??nej, jego maj?tek zosta? zaj?ty i niszczony przez oddzia? kozacki[xxviii].

W 1907 roku wybrano go do w?adz Centralnego Towarzystwa Rolniczego (CTR), gdzie pe?ni? funkcj? zast?pcy sekretarzy CTR Antoniego Wieniawskiego i Stanis?awa Czekanowskiego. By? te? Cz?onkiem Komitetu CTR[xxix]. Organizowa? ko?a m?odzie?y wiejskiej, tworzone przy k�?kach rolniczych[xxx]. W dniu 27 stycznia 1908 roku Leona Lissowskiego wybrano na prezesa Wydzia?u K�?ek Rolniczych (WKR) dzia?aj?cych  przy Towarzystwie Rolniczym[xxxi]. Jako prezes WKR organizowa? sp�?ki rolnicze oraz wyg?asza? referaty na temat zapobiegania przechodzeniu ziem polskich w obce r?ce. Podczas przygotowa? do Wystawy Rolniczo - Przemys?owej Ziemi Dobrzy?skiej w Lipnie, w??czy? si? do prac Komitetu Wystawy[xxxii], a w czasie ostatnich dw�ch dni jej trwania przyjmowa? i oprowadza? wycieczki k�?ek rolniczych z ca?ego kraju[xxxiii]. Sam te? na wystawie by? wystawc? okaz�w trzody chlewnej ze swego maj?tku[xxxiv]. Dzi?ki jego staraniom w 1909 roku powsta?a Sp�?ka Kujawsko - Dobrzy?ska, w kt�rej sk?ad wesz?o wielu okolicznych ziemian[xxxv].

?ona Leona Lissowskiego - Helena od 1909 roku nale?a?a do Dobrzy?skiego Ko?a Ziemianek, w kt�rym dzia?a?a razem z ziemiankami powiatu lipnowskiego, jak np.: Maria Pl?skowska, Zofia Gniazdowska, Janina Gockowska, Maria Go?cicka, Czes?awa Karnkowska, El?bieta R�?ycka, Jadwiga Na??cz i wiele innych[xxxvi]. Podczas I wojny ?wiatowej oraz wojny polsko - bolszewickiej wsp�?pracowa?a z Ko?em Polek oraz Pogotowiem Wojennym Ziemi Kujawskiej, kt�re zaopatrywa?y ?o?nierzy m. in. w wiktua?y. W dzia?aniach tych wspiera?y j? Emilia Rutkowska ze Szpetala G�rnego oraz Bogus?awa Nied?wiecka z Wierznicy. Razem ze starsz? c�rk? Mari?, zwan? Lil?, podtrzymywa?y duchowo i moralnie ochotnik�w 4 szwadronu 4 pu?ku U?an�w Zanieme?skich, do kt�rego nale?eli Leon i Karol Lissowscy. Kiedy 4 szwadron stacjonowa? w okolicach stolicy, zamieszka?a w Warszawie przy ul. Bagateli 15, gdzie w swoim mieszkaniu prowadzi?a punkt spotka? i wsparcia dla ochotnik�w. Za zas?ugi w?o?one przy formowaniu szwadronu �Dzieci Kujawskich� zosta?a wyr�?niona odznak? oficersk? 4 pu?ku U?an�w[xxxvii].

Helena Lissowska

Lissowski wraz z instruktorem Aleksandrem Ta?skim i Tomaszem Gabry? podejmowa? te? pr�by zak?adania pierwszych sp�?dzielni mleczarskich na terenie powiatu rypi?skiego[xxxviii]. W 1910 roku wszed? w sk?ad konsorcjum planowanej budowy kolejki w?skotorowej Lubicz - Rypin - Lipno, wyk?adaj?c na ten cel, wraz z innymi ziemianami powiatu lipnowskiego, w?asne fundusze[xxxix]. W 1910 roku rozpocz??a dzia?alno?? parcelacyjna  �Sp�?ka Ziemia?ska Kujawsko � Dobrzy?ska�, w kt�rej Leon Lissowski by? jednym z cz?onk�w [xl]. W latach 1912 - 1913 zg?osi? projekt za?o?enia ni?szej szko?y rolniczej oraz  utworzenia Sekcji Producent�w Cykorii, kt�ra mia?a dzia?a? przy Towarzystwie Rolniczym[xli]. By? r�wnie? inicjatorem tworzenia k�? m?odzie?y wiejskiej, kt�re mia?yby na celu przygotowywa? m?odzie? do ?ycia spo?ecznego i obywatelskiego[xlii]. Zaanga?owa? nawet instruktora Jaruzelskiego do organizacji k�? m?odzie?owych, przy kt�rych zak?adano te? k�?ka teatralne, ch�ry, orkiestry i biblioteki[xliii]. Jako dzia?acz Towarzystwa Rolniczego Ziemi Dobrzy?skiej w 1912 roku zabiega? o po??czenie telefoniczne folwark�w Ziemi Dobrzy?skiej z Centraln? Stacj? w Lipnie i z W?oc?awkiem, deklaruj?c na ten cel pomoc pieni??n? w kwocie 400 rubli[xliv]. Lissowski przyczyni? si? do za?o?enia na terenie powiatu lipnowskiego Polskiej Organizacji Wojskowej[xlv], kt�rej dzia?alno?? wspiera? finansowo[xlvi]. Jako cz?onek rzeczywisty Towarzystwa Szko?y Maurycego hr. Zamoyskiego wspiera? finansowo szko?? ?redni? m?sk? z polskim j?zykiem wyk?adowym[xlvii]Po wybuchu I wojny ?wiatowej ju? we wrze?niu 1914 roku na terenie kraju zacz??y powstawa? gminne oraz powiatowe komitety obywatelskie. Leon Lissowski wszed? w sk?ad Lipnowskiego Powiatowego Komitetu Obywatelskiego, kt�ry sw? siedzib? mia? w maj?tku Hipolita W?sowicza w Jasieniu[xlviii]. W 1915 roku w zwi?zku z odci?ciem kontaktu z Obywatelskim Komitetem Gubernialnym w P?ocku poprzez okupacj? niemieck? Lissowski, b?d?c w Warszawie, utworzy? tam Podkomitet Gubernialny P?ocki, dzi?ki dzia?aniom kt�rego  wyjednywa? fundusze dla teren�w okupowanych przez Niemc�w i Rosjan[xlix]. W tym samym Podkomitecie Gubernialnym P?ockim dzia?a? te? Tadeusz Su?owski z Leksyna, z kt�rym kilka lat p�?niej razem walczy? w szwadronie pu?ku u?an�w[l]. Lissowski podczas I wojny ?wiatowej wiele czasu sp?dza? w stolicy, gdzie w siedzibie  Centralnego Towarzystwa Rolniczego przez godzin? dziennie przyjmowa? wszystkich, kt�rym potrzebne by?o zorganizowanie dora?nej pomocy[li]. Czyni?c zabiegi o wyp?at? odszkodowa? za zniszczenia przez wojska rosyjskie uda? si? osobi?cie do dow�dztwa 5-go korpusu syberyjskiego (kt�ry bra? udzia? w akcjach na Mazowszu) i uzyska? od niego sum? 469 500 rubli[lii]. Od 1918 roku by? wsp�?w?a?cicielem sp�?ki pod nazw? �Gleba� Sp�?ka Ziemia?ska Producent�w Cykorji, Rutkowski, Pruski, Lissowski i S-ka[liii].

Funkcj? prezesa Wydzia?u K�?ek Rolniczych Lissowski pe?ni? do 1918 roku, kiedy pomimo uko?czonych 50 lat postanowi? wst?pi? jako ochotnik do formuj?cego si? we W?oc?awku 4-go szwadronu 4 Pu?ku U?an�w Zanieme?skich. Ust?puj?c z roli prezesa WKR ofiarowa? Wydzia?owi kwot? 10 000 marek z przeznaczeniem na maj?c? powsta? szko?? rolnicz? oraz zainicjowa? sk?adk? na �Fundusz Narodowy�[liv]. Na pocz?tku 1920 roku za zas?ugi po?o?one dla rozwoju Okr?gowego Towarzystwa Ziemi Dobrzy?skiej Rada OTZD przyzna?a Leonowi Lissowskiemu tytu? Cz?onka Honorowego OTZD[lv].

Lissowski zaci?gaj?c si? do szwadronu na u?ana do zarz?dzania swoimi maj?tkami, Kijaszkowem i Steklinkiem, upowa?ni? Zygmunta Augusta Godlewskiego, kt�ry by? w?a?cicielem maj?tku K?okock[lvi]. Do formuj?cego si? 4 szwadronu 4 pu?ku U?an�w, opr�cz starych kawalerzyst�w, mog?a wst?powa? m?odzie? wie?niacza i rolnicza, dlatego te? wielkie by?o zdziwienie dow�dcy szwadronu Micha?a Nowickiego, ?e jako ochotnik zg?osi? si? te? 50 letni ziemianin, kt�rym by? Leon Lissowski. Pocz?tkowo dow�dca zamierza? da? mu funkcj? magazyniera, b?d? zbrojarza, na co Lissowski zareagowa? takimi s?owami: Nie na tom rzuci? ziemi? i obowi?zki spo?eczne, by s?u?y? w taborach. Pragn? s?u?y? Ojczy?nie z szabl? w r?ku i tem da? przyk?ad innym !. Swoj? postaw? zach?ci? rzeczywi?cie innych syn�w Ziemi Dobrzy?skiej, kt�rzy za jego przyk?adem wst?pili w szeregi 4 szwadronu 4 pu?ku U?an�w[lvii]. Opr�cz tego, ?e zwerbowa? wielu ochotnik�w, to by? te? fundatorem wyposa?enia 4 szwadronu w 4 pu?ku U?an�w[lviii]. 

Leon Lissowski jako u?an 4 szw. 4 pu?ku U?an�w Zanieme?skich

Lissowski w swoim szwadronie cieszy? si? wielk? sympati? nie tylko prze?o?onych, ale i r�wnych mu rang? koleg�w. B?d?c jednym z najstarszych szeregowc�w swego szwadronu, jak i pe?nemu ?yczliwo?ci usposobieniu, nazywano go w pu?ku �Dziadkiem�[lix]. Ju? w lutym 1919 roku awansowa? z szeregowego u?ana na kaprala, a w sierpniu tego? roku na wachmistrza[lx]. Lissowski podczas trzyletniej s?u?by ws?awi? si? wieloma czynami w walkach. Za akcj? na dworcu kolejowym w Wilnie z dnia 19 kwietnia 1919 roku, podczas kt�rej zatrzyma? poci?g z bolszewikami i atak na magazyn bior?c 50 je?c�w oraz za obron? folwarku Kaplicze, otrzyma? srebrny krzy? Orderu �Virtuti Militari� V klasy oraz �Krzy? Walecznych�. Po zako?czeniu s?u?by w styczniu 1921 roku Lissowski otrzyma? awans na podporucznika rezerwy[lxi]. Za przyk?adem Leona Lissowskiego do 4 pu?ku U?an�w od sierpnia 1920 roku wst?pi? jego syn Karol, kt�ry pomimo kalectwa odniesionego we wcze?niejszych dzia?aniach wojennych dzielnie si? spisuj?c za odwag? otrzyma? �Krzy? Walecznych�[lxii] .

Karol i Leon Lissowscy (ojciec i syn)

Leon Lissowski powr�ciwszy po trzech latach bojowych trud�w do domu uda? si? niebawem na ?l?sk na kuracj? dla podratowania zdrowia. Natrafiwszy tam jednak na powstanie ?l?skie nie potrafi? by? bezczynny, co wyrazi? w li?cie do przyjaciela Kiniorskiego tymi s?owami: �Gdym si? znalaz? tutaj, gdzie krew polska si? leje, nie mog?em by? widzem i wst?puj? do formuj?cego si? pu?ku u?an�w�[lxiii]. Za udzia? w Powstaniach ?l?skich otrzyma? �Krzy? ?l?ski�.

U?ani 4 szwadronu 4 pu?ku U?an�w Zanieme?skich byli tak bardzo ze sob? z?yci, ?e w 5 rocznic? swego powstania, tj. w 1923 roku z inicjatywy Leona Lissowskiego zorganizowali I zjazd by?ych ochotnik�w szwadronu, nazywanych �Dzie?mi Kujawskimi�. Podczas tego zjazdu zdecydowano o spisaniu i wydaniu ksi?gi pami?tkowej, w kt�rej postanowiono utrwali? wojenne wydarzenia, histori? szwadronu, a nawet wiersze i utwory muzyczne u?an�w[lxiv]. Pok?osiem I zjazdu by? zorganizowany w dniu 24 I 1929 roku we W?oc?awku II zjazd by?ych ochotnik�w 4 szwadronu 4 pu?ku U?an�w Zanieme?skich oraz publikacja pod redakcj? ich dow�dcy Micha?a Nowickiego pt. Ksi?ga pami?tkowa 4 szwadronu 4 pu?ku U?an�w Zanieme?skich Dzieci Kujawskich, w kt�rej ukaza?y si? m.in. wspomnienia Leona Lissowskiego oraz skomponowana przez niego muzyka do s?�w Wiktora Chludzi?skiego �Nie masz pana nad u?ana�[lxv]. Byli ochotnicy - u?ani 4 szwadronu po zako?czeniu walk nie spotykali si? tylko i wy??cznie podczas zjazd�w. Tradycj? by?o wsp�lne sp?dzanie przez nich nocy sylwestrowej w kasynie, gdzie o p�?nocy dow�dca wznosi? toast ze srebrnego pucharu (ufundowanego przez Lissowskiego) na cze?? prezydenta Rzeczypospolitej i 4 pu?ku[lxvi].

Lissowscy (ojciec i syn) opuszczaj?c sw�j maj?tek w latach 1918 - 1921 z powodu walk o II Rzeczpospolit? przyczynili si? do jego zad?u?enia, co p�?niej z biegiem lat doprowadzi?o do jego licytacji[lxvii]. Pomimo trudno?ci finansowych po odzyskaniu przez Polsk? niepodleg?o?ci wielu ziemian decydowa?o si? na odbudow? swych dwor�w w tzw. �stylu narodowym�, chc?c powr�ci? do ?r�de? w?asnej tradycji. Do tej grupy ziemian nale?a? te? Lissowski, kt�ry w 1924 roku dokona? przebudowy swojego dworu w Kijaszkowie. Polski historyk sztuki Tadeusz Chrzanowski, inwentaryzuj?cy ten budynek w latach powojennych opisywa? go nast?puj?co: Dom by? bia?y, mia? mansardowy dach i obowi?zkowy kolumienkowy ganek, a ponadto stylowo czyste znamiona mia?y nawet drobne detale: stolarka, profile faset, proste, w zaprawie formowane podzia?y ramowe. A jednocze?nie by?o w tym wszystkim co? z pastiszu. No i ten tympanon nad kolumienkami: stiukowy herb by? osadzony w?r�d panopli�w, ale panoplia by?y najwyra?niej legionowe, a jeszcze i data tam widnia?a: 1924�[lxviii].

Dw�r Lissowskich w Steklinku � fot. z wrze?nia 2018 wyk. D. Kostecka

Po powrocie z wojska Lissowski zosta? prezesem Zarz?du Okr?gowego Towarzystwa Rolniczego[lxix]. Lissowski by? powa?any nie tylko w kr?gach ziemia?skich, ale r�wnie? w innych kr?gach spo?ecznych. Kiedy w 1924 roku powsta?o Ko?o Oficer�w Rezerwy w Lipnie, Lissowskiego powo?ano na prezesa tej organizacji[lxx]. W 1926 roku zosta? cz?onkiem Rady Nadzorczej powsta?ego Banku Sp�?dzielczego Ziemi Dobrzy?skiej w Lipnie[lxxi]. W 1930 roku wszed? w sk?ad Rady Nadzorczej Rolniczej Sp�?dzielni Rybackiej w Lipnie, kt�ra mia?a na celu zarybianie teren�w wodnych powiatu lipnowskiego, ochron? gospodarstw rybnych oraz zwi?kszenie zbytu ryb[lxxii]. Opr�cz dzia?alno?ci spo?ecznej, gospodarczej i rolniczej Lissowski mia? te? zainteresowania kulturalne. W swoim neoklasycystycznym dworku go?ci? i przyjmowa? bardziej i mniej znane postacie polskiej kultury i polityki. W 1924 roku w kijaszkowskim dworku go?ci? genera?a J�zefa Hallera, z kt�rym ??czy?y go wsp�lne wojenno - patriotyczne do?wiadczenia[lxxiii]. Ponadto, w rezydencji Lissowskiego kilkakrotnie bywa? znany malarz Konrad Krzy?anowski, kt�ry wykona? portrety olejne Lili i Heleny (matki) oraz kilka lat p�?niej dwukrotnie namalowa? wizerunki samego gospodarza Leona Lissowskiego, pozuj?cego w mundurze podporucznika[lxxiv]. Nale?y przypuszcza?, ?e Lissowski b?d?c przyjacielem Pauliny Kleszczy?skiej, w?a?cicielki maj?tku Che?mica, bywa? w prowadzonym przez ni? salonie literacko - towarzyskim, w kt�rym go?ci?a takie znane postacie, jak: Wac?aw Sieroszewski, Juliusz Kaden - Bandrowski, Artur Rubinstein, Jan Lecho? i inni[lxxv]. Bardzo prawdopodobne jest, ?e literaci i arty?ci goszcz?cy u Kleszczy?skiej odwiedzali r�wnie? maj?tek Lissowskiego. Podczas pobytu prezydenta RP Ignacego Mo?cickiego w dniu 12 lipca 1928 roku Lissowski dokona? powitania go w Kikole, a p�?niej w maj?tku Artura Rutkowskiego w Szpetalu G�rnym, gdzie wyg?osi? przem�wienie[lxxvi].

Lissowski by? nie tylko mi?o?nikiem folkloru i rodzimych tradycji. Jego pasj? by?a te? muzyka. W 1908 roku do utworu Adama Mickiewicza pt. �Sen� u?o?y? muzyk? na g?os z fortepianem[lxxvii]. W 1910 roku ukaza?a si? jego kompozycja nut pt. �Mazurek No.1�. W 1912 roku skomponowa? te? muzyk? na fortepian do s?�w Janiny Tomkiewicz�wny pt. �Na fujarce�. W 1919 roku do s?�w Jerzego Boczkowskiego pt. �Jesie?� u?o?y? muzyk? na fortepian. W 1919 roku do s?�w porucznika Witolda Chludzi?skiego pt. �Nie masz pana nad u?ana� skomponowa? muzyk? na fortepian, kt�r? wydano w 1923 roku w sk?adzie Gebethnera i Wolffa. Autorzy swoj? pie?? dedykowali Czwartemu pu?kowi u?an�w Zanieme?skich. W 1920 roku do s?�w Zygmunta R�?yckiego pt. �Czeremchowe bia?e puchy� u?o?y? partytur? na g?os z fortepianem, co zaopatrzy? dedykacj? C�rce swej Lili po?wi?cam.

      Strony tytu?owe kompozycji muzycznych L. Lissowskiego,
znajduj?ce si? w zasobach Biblioteki Narodowej w Warszawie

O jego artystycznej duszy m�wi fakt, ?e nawet wyg?aszaj?c przem�wienia czyni? to w formie poetyckiej, jak to mia?o miejsce w 1929 roku podczas po?wi?cenia remizy stra?ackiej w Dzia?yniu[lxxviii]. Leon Lissowski nale?a? do wielu organizacji i stowarzysze?. Nale?a? do cz?onk�w Towarzystwa Resursy Kupieckiej w Warszawie[lxxix]. W 1910 roku przyst?pi? na cz?onka Towarzystwa Naukowego Toru?skiego[lxxx].

Znany by? z ofiarno?ci na cele charytatywne, czego przyk?adem jest chocia?by wsparcie finansowe akcji Komitetu Gwiazdkowego PCK w Lipnie[lxxxi] czy darowizna finansowa na narodowodemokratyczne czasopismo �Gazeta Poranna�, dzi?ki czemu wzros?y jego nak?ady wydawnicze[lxxxii]. Za dzia?alno?? na rzecz rozwoju rolnictwa w regionie w 1928 roku Leona Lissowskiego oraz Kazimierza R�?yckiego zg?oszono do odznacze? zgodnie z ok�lnikiem Centralnego Towarzystwa Rolniczego[lxxxiii].

W drugiej po?owie 1929 roku dokonano unifikacji Okr?gowego Towarzystwa Rolniczego Lipnowskiego oraz Okr?gowego Zwi?zku K�?ek Rolniczych tworz?c Okr?gowe Towarzystwo Organizacji i K�?ek Rolniczych w Lipnie, kt�rego prezesem zosta? Leon Lissowski[lxxxiv].

            Leon Karol Lissowski zmar? w dniu 12 sierpnia 1931 roku w Kijaszkowie[lxxxv]. Przyczyn? jego zgonu by? zawa? serca[lxxxvi]. Cia?o Leona Lissowskiego spocz??o na cmentarzu w Mazowszu, gdzie jaki? czas p�?niej jego syn Karol ufundowa? rodzinn? kaplic? grobow?, do kt�rej przeni�s? cia?o ojca[lxxxvii]. W ko?ciele parafialnym w Mazowszu wmurowano za? tablic? epitafijn? Leona Lissowskiego.

Kaplica grobowa Lissowskich                   Tablica epitafijna Leona Lissowskiego
(fot. D. Kostecka)

W pogrzebie Lissowskiego uczestniczy? sam Roman Dmowski[lxxxviii]. O tym jak bardzo by? ceniony przez ziemian, dzia?aczy spo?ecznych i polityk�w ?wiadcz? spisane o nim po?miertne wspomnienia drukowane na ?amach lokalnej i og�lnopolskiej prasy.

Nekrolog opublikowany w �Gazecie Polskiej�
nr 221 z dnia 14 sierpnia 1931 r.

 Franciszek Wybult, znany p?ocki dziennikarz na ?amach �Dziennika P?ockiego� przybli?y? sylwetk? i wznios?e czyny Leona Lissowskiego[lxxxix]. Paulina Kleszczy?ska, w?a?cicielka d�br Che?mica na ?amach �Gazety Lipnowskiej� pisa?a o Lissowskim: To by? jeden z najpi?kniejszych syn�w Ojczyzny, jeden z tych, kt�ry wiele Ojczy?nie da?, a niczego od niej nie wymaga? - jeden z tych, kt�ry na Ojczy?nie interesu nie zrobi?, jeden z tych, kt�ry wszystkim pomaga?, a od nikogo pomocy nie ??da?[xc].  Z kolei Artur Rutkowski, w?a?ciciel Szpetala G�rnego, a zarazem prezes O.T.O. i K.R. w Lipnie na pierwszej stronie �Naszej Jednodni�wki� opisa? �Trzy najszlachetniejsze powo?ania� ?p. Leona Lissowskiego - rolnika - kawalerzysty i spo?ecznika[xci]. Pi?kne wspomnienie o Lissowskim zamieszczono r�wnie? w Tygodniku po?wi?conym tw�rczo?ci polskiej �My?l Narodowa�[xcii]. O prawej i wzorowej postawie Leona Lissowskiego pisano nie tylko po jego ?mierci, bo jeszcze za jego ?ycia okre?lano go mianem �Najlepszego Syna Ojczyzny i Jej Najdzielniejszego Obro?cy�, a sam genera? Stanis?aw Rawicz - Dziewulski nazwa? go najbardziej ofiarnym z u?an�w[xciii].

            Po ?mierci Leona Lissowskiego zad?u?ony po nim maj?tek pr�bowa? ratowa? syn Karol. O m?odszym z syn�w Boles?awie nie zachowa?y si? ?adne informacje, chocia? z nekrologu Leona Lissowskiego wynika, ?e w 1931 roku jeszcze ?y?. Starsza z c�rek, Maria zwana w rodzinie Lil? w 1921 roku wysz?a za m?? za Tadeusza Su?owskiego, kt�ry trzy lata p�?niej zmar?[xciv]. M?odsza z c�rek Helena, zam??na Karczewska, zamieszka?a w Krakowie[xcv]. Maj?tek Stelinek w drugiej po?owie lat 30. XX wieku zosta? zlicytowany przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i przeszed? na w?asno?? Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej[xcvi]. Podobny los spotka? w ko?cu lat 30. maj?tek Kijaszkowi.

            Starszy z syn�w Leona i Heleny Lissowskich, Karol Lissowski pierwsze nauki w latach 1913 � 1914 pobiera? w Warszawie w szkole im. Emiliana Konopczy?skiego, gdzie nale?a? do skautingu nie tolerowanego przez �wczesne w?adze. Jesieni? 1916 roku rozpocz?? edukacj? w Gimnazjum Jana Zamoyskiego w Warszawie. Od pa?dziernika 1916 roku wst?pi? do Polskiej Organizacji Wojskowej. Jednocze?nie (od wrze?nia 1916 do 1918 r.) nale?a? te? do Zwi?zku Polskiej M?odzie?y Post?powo � Niepodleg?o?ciowej, w kt�rym podejmowa? dzia?ania wymierzone przeciwko okupantowi, takie jak: udzia? w manifestacjach, kolporta? bibu?y, rozklejanie tajnych odezw. Z pocz?tkiem listopada 1918 roku jako ucze? w?oc?awskiego gimnazjum bra? udzia? w rozbrajaniu Niemc�w na terenie W?oc?awka. Na prze?omie 1918/1919 r. jako ochotnik wst?pi? do wojska, gdzie s?u?y? w pod Lwowem w poci?gu pancernym �Smok�. S?u?b? t? przerwa? wypadek jaki mia? miejsce w dniu 28 maja 1919 roku pod Haliczem, podczas kt�rego ukrai?ski granat urwa? mu lew? nog?. W zwi?zku z rekonwalescencj? na pewien czas zmuszony by? zawiesi? s?u?b? wojskow? na froncie. Podczas leczenia nie pozosta? bezczynny, kontynuowa? nauk? w szkole ?redniej dla by?ych wojskowych. W sierpniu 1920 roku pomimo inwalidztwa ponownie wst?pi? ochotniczo do wojska, tym razem w szeregi 4 pu?ku u?an�w Zanieme?skich, gdzie za zas?ugi zosta? odznaczony Krzy?em Walecznych nr 1257. Po wojnie zda? matur? uko?czy? Uniwersytet w Poznaniu oraz Szko?? Nauk Politycznych w Pary?u. Od 1928 roku po powrocie z kilkuletniego pobytu za granic? rozpocz?? prac? jako dziennikarz oraz jako sekretarz w Komendzie G?�wnej Zwi?zku Strzeleckiego. B?d?c dziennikarzem wsp�?pracowa? z takimi pismami jak: �G?os Prawdy� i �Gazeta Polska�. Od 1933 roku prowadzi? odziedziczone gospodarstwo rolne w Kijaszkowie[xcvii]. Karol Lissowski z wykszta?cenia opr�cz politogii by? magistrem ekonomii. Nie za?o?y? rodziny. Po utracie rodowego maj?tku zamieszkiwa? w Warszawie przy ul. Chocimskiej 35[xcviii]. W latach 30. XX by? te? zatrudniony jako sekretarz w Zwi?zku Strzeleckiego w Warszawie[xcix]. Podczas II wojny ?wiatowej r�wnie? nie potrafi? pozosta? bezczynny. Jako inwalida nie wzbudza? podejrze? u okupanta i z powodzeniem m�g? przewozi? meldunki na trasie Warszawa - Pary?[c]. W dniu 29 grudnia 1940 roku zosta? aresztowany w Ja?le przez gestapo[ci]. W dniu 25 lutego 1941 roku z transportu z Krakowa trafi? do obozu w Auschwitz. W obozie oznaczono go jako polskiego wi??nia politycznego nadaj?c mu numer 10779[cii].

Obozowe fotografie Karola Lissowskiego b?d?ce w zasobach Muzeum Auschwitz

Starszy z braci Leona Lissowskiego by? w?a?cicielem maj?tku Brze?no ko?o Konina oraz maj?tku Smaszew, kt�ry w r?kach jego rodziny by? do 1940 roku, czyli czasu wysiedlenia jej przez Niemc�w[ciii]. M?odszy z braci Leona Lissowskiego Wac?aw Micha? by? w?a?cicielem maj?tku Osta?�w w powiecie kutnowskim[civ].

            Dawna siedziba Lissowskich - dworek w Kijaszkowie nie przetrwa? do dnia dzisiejszego. W Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzy?skiej we W?oc?awku mo?na jednak podziwia? wspomniany wcze?niej portret autorstwa Konrada Krzy?anowskiego zatytu?owany �Portret wachmistrza�, kt�ry zosta? zakupiony w dniu 24 kwietnia 2015 roku[cv].

�Portret wachmistrza� w zbiorach MZKiD we W?oc?awku

            Uczniowie Szko?y Podstawowej im. K.K. Baczy?skiego w Czernikowie dzi?ki swym nauczycielom podtrzymuj? pami?? o wielce zas?u?onym i nieprzeci?tnym ziemianinie ich regionu - Leonie Lissowskim, o czym ?wiadcz? liczne albumy i prace prezentuj?ce jego sylwetk? i dwory w Steklinku oraz Kijaszkowie.